DESIDERIUS ERASMUSEen verzameling teksten van en over Erasmus, vooral met betrekking tot de Nederlandse letterkunde. |
 |
 Op de markt van Rotterdam werden de kramen vastgezet aan ankertegels met het portret van Erasmus Bij Ursicula zijn de volgende werken in facsimile te zien:
In Rotterdam staat het standbeeld van Erasmus door Hendrick de Keyser, waarover Vondel in 1622 dit gedicht schreef:
Wat wijsheyt Latium en Griecken hield besloten | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
| Van de vele biografieën van Erasmus is dit zoniet de beste, dan toch de oudste, beslist de meest romantische - en door Erasmus zelf geschreven: |
COMPENDIUM VITAE |
| Natus est Roterodami in vigilia Simonis et Judae Apostolorum. [Supputat annos circiter quinquaginta septem.] Mater dicta est Margareta, filia medici cuiusdam Petri. Ea erat e Septimontio, vulgo Zevenberge. Fratres illius duos vidit Dordraci pene nonagenarios. Pater dictus est Gerardus. Is clam habuit rem cum dicta Margareta, spe coniugii. Et sunt qui dicant intercessisse verba. Eam rem indigne tulerunt et parentes Gerardi et fratres. Pater erat Helias, mater Catharina: uterque pervenit ad extremam senectutem, Catharina pene ad nonagesimum quintum annum. Fratres erant decem, nulla soror, ex eodem patre et matre, omnes coniugati. Gerardus erat natu minimus, uno excepto. Visum est omnibus ut ex tanto numero unus Deo consecraretur. Nosti affectus senum. Et fratres nolebant minui rem, sed esse apud quem ipsi convivarentur. Gerardus videns se modis omnibus excludi a matrimonio magno consensu omnium, fecit quod solent desperati: clam aufugit et ex itinere misit parentibus et fratribus epistolam cum manu manum complexa, addito elogio ‘Valete, nunquam vos videbo.’ Interim relicta est sperata coniunx gravida. Puer alitus est apud aviam. Gerardus Romam se contulit. Illic scribendo (nam tum nondum erat ars typographorum) rem affatim paravit. Erat autem manu felicissima. Et vixit juveniliter. Mox applicuit animum ad honesta studia. Graece et Latine pulchre calluit. Quin et in juris peritia non vulgariter profecerat. Nam Roma tunc doctis viris mire floruit. Audivit Guarinum. Omnes auctores sua manu descripserat. Parentes ubi resciscunt eum esse Romae, scripserunt illi, puellam, cuius matrimonium ambierat, esse vita defunctam. Id ille credens prae moerore factus est presbyter, totumque animum ad religionem applicuit. Reversus domum comperit fraudem. Nec illa tamen unquam post voluit nubere, nec ille unquam tetigit eam. Puerum autem curavit liberaliter educandum et vix quattuor annos egressum misit in ludum litterarium. Ac primis annis minimum proficiebat in litteris illis inamoenis, quibus natus non erat. Ubi nonum ageret annum, misit Daventriam; mater secuta est custos et curatrix tenerae aetatis. Ea schola tunc adhuc erat barbara. Praelegebatur ‘Pater meus,’, exigebantur tempora. Praelegebatur Ebrardus et Ioannes de Garlandia, nisi quod Alexander Hegius et Zinthius coeperant aliquid melioris litteraturae invehere. Tandem ex pueris collusoribus, qui grandiores natu audiebant Zinthium, primum cepit odorem melioris doctrinae. Post aliquoties audivit Hegium, sed non nisi diebus festis quibus legebat omnibus. Hic pervenit ad classem tertiam; tum pestis vehementer ibi saeviens sustulit matrem, relicto filio iam annum decimum tertium agente. Cum pestis in dies magis ac magis incrudesceret, tota domo in qua agebat desolata reversus est in patriam. Gerardus accepto tristi nuncio coepit aegrotare ac paulo post mortuus est. Uterque decessit non multo supra annum quadragesimum. Tres tutores instituit quos habebat fidissimos. Horum praecipuus erat Petrus Winckel, tum ludi litterarii magister Gaudae. Legavit rem mediocrem, si tutores bona fide administrassent. Itaque ablegatus est in Buscumducis, cum iam satis maturus esset Academiae. Verum illi Academiam metuebant, quod statuerant puerum religioni alere. Illic vixit, hoc est: perdidit annos ferme tres in aedibus Fratrum, ut vocant, in quibus tum docebat Romboldus. Quod genus hominum iam late se spargit per orbem, cum sit pernicies bonorum ingeniorum et seminaria Monachorum. Romboldus, qui mire adamabat ingenium pueri, coepit eum sollicitare ut suo gregi accederet. Puer excusabat inscitiam actatis. Hic exorta peste, cum diu laborasset febri quartana, reversus est ad tutores, iam stylo quoque satis prompto ex aliquot auctoribus bonis parato. Unus tutor perierat peste; ceteri duo re non admodum bene gesta coeperunt agere de Monasterio. Adolescens languens febri, quae supra annum illum tenuerat, non abhorrebat a pietate; ceterum a Monasterio abhorrebat. Itaque sinunt diem ad cogitandum. Interim tutor subornat qui pelliceant, qui minitentur, qui perpellant animum imbecillem. Atque interea repererat locum in Monasterio Canonicorum, qui vulgo vocantur Regulares, in collegio quod est juxta Delft, dicto Sion: quae domus est principalis eius capituli. Ubi dies venisset respondendi, respondit prudenter adolescens, se nondum scire neque quid esset mundus neque quid esset Monasterium neque quid esset ipse; proinde videri consultius, ut adhuc annis aliquot agat in scholis, donec sibi notior esset. Haec cum videret constanter dici ab adolescente, statim infremuit Petrus: ‘Ergo’, inquit, ‘frustra laboravi qui talem locum tibi magnis precibus pararim. Tu es nebulo, non habes spiritum bonum. Abdico tutelam tuam. Vide unde alaris.’ Adolescens respondit se accipere abdicationem et ea esse aetate, ut non opus sit tutoribus. Ubi vidit se minis nihil proficere, subornat fratrem, qui et ipse tutor erat, negotiatorem. Is blanditiis agit. Accedunt instigatores undique. Habebat sodalem, qui prodidit amicum. Et urgebat febris, nec tamen arridebat Monasterium, donec forte fortuna viseret Monasterium eiusdem ordinis in Emaus sive Steyne iuxta Gaudam. Ibi reperit Cornelium, quem Daventriae habuerat sodalem in eodem cubiculo. Is nondum acceperat sacrum illum cultum; viderat Italiam, sed redierat parum doctus. Hic suum agens negotium coepit mira loquentia depingere vitae genus sanctissimum, copiam librorum, otium, tranquillitatem, sodalitatem Angelicam. Quid non? Trahebat affectus ille puerilis ad veterem sodalem. Alii alliciebant, alii propellebant. Onerabat febris. Hunc locum delegit altero fastidito. Lactabatur interim, donec haberet sacram vestem. Interea, tametsi adolescens, sensit quam non esset illic vera pietas. Et tamen totum illum gregem excitavit ad studium. Parantem abire ante professionem partim pudor humanus, partim minae, partim necessitas coercuit. Professus est. Tandem per occasionem innotuit episcopo Cameracensi, Henrico a Bergis. Is sperabat Cardinalicium galerum, et habuisset, nisi defuissent praesentes nummi. Ad hoc iter optabat hominem Latine doctum. Itaque per hunc evocatus est cum auctoritate episcopi Traiectensis, quae sola sufficiebat. Et tamen ille adiunxit auctoritatem prioris et generalis. Concessit in familiam episcopi, servato tamen habitu. Cum episcopus esset destitutus spe galeri, sentiretque illum in amore parum constantem erga omnes, egit ut iret Lutetiam studii gratia. Promissum est stipendium annuum: nihil missum est. Sic solent principes. Illic in collegio Montis-Acuti ex putribus ovis et cubiculo infecto concepit morbum, hoc est malam corporis antea purissimi affectionem. Itaque rediit ad episcopum. Acceptus est honorifice. Recreatus est a morbo Bergis, revisit Hollandiam, hoc animo ut maneret apud suos. Sed ipsis ultro hortantibus rediit Lutetiam. Ibi destitutus auxilio Maecenatis, vixit verius quam studuit, et ob pestilentiam ibi multis annis perpetuam singulos annos redeundum erat in patriam. A studio theologiae abhorrebat, quod sentiret animum non propensum ut omnia illorum fundamenta subverteret; deinde futurum ut haeretici nomen inureretur. Tandem ubi totum annum saeviret pestis, coactus est Lovaniam commigrare. Ante inviserat Angliam ingratiam Montjoii, tum discipuli, nunc Maecenatis, sed amici verius quam benigni. Id temporis omnium bonorum apud Anglos benevolentiam sibi conciliavit, ob id praesertim, quod spoliatus in littore Dovariensi non solum non ultus sit iniuriam, sed mox emisit libellum in laudem regis et totius Angliae. Tandem e Gallia magnis promissis revocatus est in Angliam; quo tempore nactus est amicitiam archiepiscopi Cantuariensis. Ubi promissa non apparerent, petiit ltaliam cuius adeundae desiderio semper arserat. Egit paulo plus quam annum Bononiae, iam vergente aetate, hoc est ferme quadragenarius. Inde contulit se Venetias et edidit Adagia, inde Patavium ubi hibernavit, mox Romam quo iam fama celebris ac plausibilis praecesserat. Raphaeli Cardinali s. Georgii praecipue charus fuit. Non defuisset ampla fortuna, nisi mortuo Rege Henrico Septimo et successore Octavo amicorum litteris amplissima pollicentibus revocatus esset in Angliam. Illic decreverat reliquum aetatis peragere: verum ubi ne tum quidem praestarentur promissa, subduxit se in Brabantiam, invitatus in aulam Caroli nunc Caesaris, cui consiliarius factus est opera Joannis Silvagii cancellarii magni. Cetera sunt tibi nota. Mutati cultus rationem reddidit in libello primo, quo respondet Leicis sycophantiis. Formam ipsi describetis. Valetudo semper fuit tenera; unde crebro tentabatur febribus, praesertim in quadragesima ob piscium esum, quorum solo odore solebat offendi. Ingenium erat simplex, adeo abhorrens a mendacio ut puellus etiam odisset pueros mentientes et senex ad illorum aspectum etiam corpore commoveretur. Linguae inter amicos liberioris, nonnunquam plus quam sat esset; et saepe falsus non poterat tamen amicis diffidere. Putidulus erat neque quidquam unquam scripsit quod ipsi placeret; ac ne facie quidem propria delectabatur, vixque extortum est amicorum precibus ut se pingi pateretur. Dignitatum ac divitiarum perpetuus contemptor fuit, neque quidquam habuit prius otio ac libertate. Candidus aestimator alienae doctrinae, et fautor ingeniorum unicus si fortuna suppetisset. In provehendis bonis litteris nemo magis profecit gravemque ob hanc rem invidiam sustinuit a barbaris et monachis. Usque ad annum quinquagesimum nec impetiverat quemquam, nec impetitus est a quoquam stylo. ldque habebat sibi propositum omnino stylum incruentum servare. A Fabro primum est impetitus, nam Dorpiana orsa suppressa sunt. In respondendo semper erat civilior. Lutherana tragoedia oneraverat illum intolerabili invidia; discerptus ab utraque parte, dum utrique studet consulere. (Zie: LB 1, ***4v-****1r).
Fol. A3r-A6v: DE ware en op-rechte Hollander uytdruk[k]ende de goedaardigheyd en oprechtigheyd zijns Vaderlands, en een eeuwigh wonder-werk der Nature, Desiderius Erasmus is binnen de Stad Rotterdam geboren in ’t Jaer 1466. den 28. Octob. hy heeft zijnen name verandert door de gelijkenisse vande Griexse ende Latijnse tale, also hy genaamt was op Hollands Gerrit Gerritsen: zijn Vader was Gerard, ende zijn Moeder Margrite geheten, van Zevenbergen geboren uyt een eerlijk ende goed geslacht. Tot Deventer heeft hy eerst de beginselen zijner Studie geleyd, negen jaren oud wesende; De Moeder van de Pest gestorven zijnde, is zijn Vader haar korts gevolght, ende also is dit Kind onder drie Vooghden gestelt, die ’t selve niet so seer totte geleerdheyd, als totte kap sochten te besteden: dies is hy te s’ Hertogen-bosch gebracht in ’t Frater-huys, al waar hy by nae drie jaren vergeefs door-brachte in slechte oeffeningen, daar hy doch bequaam genoegh was, om op de hoge Scholen gesonden te werden. De Pest aldaar regnerende, is hy tot zijn Vooghden gekeert, hebbende de vierden-daaghsche koortse. Als d’ eene Vooght gestorven was, begosten d’ andere twee den Jongh-man tot het Klooster te perssen, die welke niet van de Godsaligheyd, maar van ’t Klooster-leven een schrik en weersin hadde. Hy word gedreyght, en komt eyndelijk in een Klooster van de Reguliers, Syon geheten, dicht by Delft; de tijd der beproevinge verstreken zijnde, seyde hy totten Oversten des Kloosters, dat hy noch niet en wist wat de Werelt was, noch wat het Klooster-leven was, noch wat hy selver was: Over sulx ware het beter dat hy hem noch een wijl tijds inde Scholen wat versochte, op dat hy hem selve te beter mocht leeren kennen. Dees antwoord geschiede met grote verstoornis van zijn Vooght Petrus, die hem seer dreygende zijn vriendschap ontseyde. Evenwel maakte hy andere uyt, die wederom met smekingen en alle lieflijke aanlockingen den Jonghman bepraten. Noch bleef hem de koortse by, ende een mede-gesel verleyde hem, die eertijds te Deventer met hem in een kamer had geslapen, sulx dat hy hem noch in een Klooster, Emaus of ten Steene geheten, begaf buyten der Goude, verlokt zijnde door schoone redenen, vande heyligheyd des Klooster-levens, de menighte der Boeken, gelegenheyd tot de Studien, gerustheyd des levens, een Engels geselschap en meer andere, &c. Eyndlijk daar word niet gerust voor dat sy hem de Kap aan trocken: Evenwel kond hy noch niet verstaan dat de ware Godsaligheyd daar in bestond, nochtans verwekte hy dat gehele Klooster tot naarstige studeringe, en ten ware hem de eerbare schaamte, de grote dreygementen ende armoede te rugh hadden gehouden, hy had het Klooster, ongeprofessijt, al wederom verlaten. Door authoriteyt des Bisschops van Utrecht quam hy weder uyt het Klooster, als sullende in geselschap gaan met den Bisschop van Camerik, die een Jongh-man versochte te hebben, die welke ervaren was inde Latijnsche ende Griexsche sprake, daar in Erasmus hem boven andere was aan-gepresen. Daar na is hy te Paris om zijn Studien te vervolgen, gebleven, al-waar hy in ’t Collegie vanden Scherpen bergh door de vuyle eyeren en stinkende kamer, in een sware siekte is gevallen. Hy keert wederom tot den Bisschop, die hem eerlijk ontfanght. Te Bergen genas hy van zijn siekte. Holland versochte hy weder, om dat hy van meninge was daar te blijven. Maar vele Vrienden nodighden ende baden hem, sulx dat hy wederom na Paris reysde. Zijn voornaamste Vriend al-daar gestorven wesende, ende de Pest gestadigh vele jaren aan-houdende, is hy weder gekeert. Van de Theologie scheen hy wat schriks te hebben, vermids men so haast, als eener wat kloecker vele dingen ondersocht, terstond met den name van Ketter bekladt word. Daar na is hy te Loven om de Pest wille geweken. Te voren hadde hy even-wel Engeland besocht, daar hy vele goed-gunners ende Vrienden kreegh met een groot lof ende eere der geleerdheyd. Als hy van Cambrits naar Bononien vertrok, heeft hy groten prijs verkregen. Eyndlijk heeft hy te Turin de trap van ’t Doctoraatschap der Theologie verworven: doch hy is in dese Professie niet lange gebleven, dewijl hy voor nam alle de Academien van Italien, Vrankrijk, ende Duytsland te besoeken: sulx dat in korten tijd gebeurde, dat het geruchte van zijne onwaardeerlijke geleerdheyd inde Vrye-konsten, en verwonderens waardige wackerheyd des verstands, overvloedigen geest, ende genoeghlike bevallijkheyd der zeden, de gehele Christen-wereld over trompettede, ja zijn name wierde so geacht dat hy vande vertreflijkste Academien van Europa, van Pausen, Keyseren, Koningen ende Vorsten met heerlijke beloningen, wierde beroepen. Maar hy wilde liever een vry Man zijn en niemands gebied onderworpen, op dat hy den Na-komelingen door zijn vlijt en nacht-waken mocht nut en vorderlijk wesen. Men seyd dat de Paus hem den Cardinaals-hoed aanbood, ende als hy ’t selve weygerde, seyden d’ ander Geestlijke dat Erasmus wel een verstandigh Beest was, dat hy sulke heerlijke ende profitelijke tytelen, so onbeschaamt hadde geweygert, daar andere so om lopen en draven, en die selve met so veel gelds kopen. Te Venetien is hy by Aldum gekomen om zijn Adagien of Spreek-woorden te doen drucken in ’t Jaar 1508. ende bleef den winter over te Padua. So hy zijn geluk had willen gebruyken, Henricus VII. ende zijn Navolger Henricus VIII. hadden hem seer hoogh verheven. Daar na is hy in Brabant gekeert, en is door aanraden des grote Cancelliers Ioannis Silvagij geworden Raats-heer des Keysers Caroli V. waarom hy desen staat verliet, geeft hy reden in een seeker Boexken. Zijn gedaante was middelbaar, swak en sieklijk van naturen, want hy was dikwils vande koortse gequelt, besonder inde Vasten door het Visch-eten, vermids hy vande reuk alleen een af-keer hadde. Eenvoudigh en oprecht was hy van in-borst, en vreedsaam, ook so af-wijsigh voor logens, dat hy ook self een Kind wesende, de logenaars hatede, ende oud wesende, van ’t aansien der logenaars hem ontsettede. Onder den Vrienden was hy al wat te vrypostigh in ’t spreken, dat hem niet altijd ten besten worde na-geduyd, ja hy kost dikwils bedrogen zynde, zyn Vrienden niet mis-trouwen. Hy had so weynigh behagen in zyn Schriften, dat hy hem selver nimmer daar in konde genoegh doen. Swaarlijk kost hy door bidden der Vrienden daar toe gebracht worden, dat hy hem wilde laten uyt-schilderen, hoe-wel hy noch van Albert Durer en Holbeen worde geconterfeyt. Van hoge Eer-ampten ende Rijk-dommen was hy een sterk verachter, noch hield nergens meer af, als van geoorlofde ruste en vryheyd. Hy was al ontrent vijftig Jaren oud eer hy tegens yemand geschreven, of yemand tegens hem geschreven hadde: doch hadde dit altijd vast voor-genomen niemand onbeleefdelijk of onmanierlijk te bejegenen, maar zijn stijl ende maniere van schrijven soo te matigen datse van de reden en eerbaarheyd niet af en week. In Religions saken is hy seer scrupeleus geweest yet te besluyten, jae hy had gaarn gesien dat de Roomsche Kerke van hare grove misbruyken mocht worden gesuyvert, doch hy verstond door een ander wegh als sommige deden: daar door hy dan van vele hevige worde gelastert, als te flau wesende. Hy had vele dingen tegen de misbruyken des Pausdoms geschreven, eer de Reformatie begoste: also dat hy daar nae genaamd worde de Henne, die de eyeren geleyd hadde, waar uyt alle Ketters waren gebroed. Hoe-wel hy hem nochtans opentlijk tegen de Roomsche Kerke niet en stelde. Te Ceulen was hy by den Hertogh Frederik van Saxen, nae dat Carolus V. gekroont was, die seer vriendelijk op hem begeerde, dewijl dese beroerte in de Religie was op gestaan, dat hy hem daer van zijn meninge op-rechtelijk wilde openbaren: Erasmus sprak al lachende totten Keur-Vorst ende seyde: D. Luther heeft twee grote sonden begaan: de eerste is dat hy de vette buyken der Monicken, de twede is dat hy des Paus krone heeft aangetast. Daar na opende hy den Keur-Vorst zijn gevoelen ende sprak, dat Luther wel dede dat hy de dolingen en misbruyken der Kerke sochte te beteren, en dat sulx ook hoog-noodigh was, en voegde daar noch by, dat de in-houd van Lutheri leringe waarachtigh was, maar dat hy in hem wenschte een meerder sachtsinnigheyd. Henricus VIII. heeft seer ernstlijk door vele brieven op Erasmum begeert, hy wilde tot hem komen vermids hy over de veranderinge der Religie met hem noodigh te spreken hadde, hy komt in Engelant, daar hem de Koningh met grote eerbiedigheyd ontfanght en heeft eenige dagen met hem besondere t’Samen-spraken (in ’t stuk vande reformatie der Religie) gehouden: Wanneer Erasmus soude vertrecken, vereerde hem de Koningh met vijftich Angelotten: Hy komt te Gravesande, daar men dit geld by Erasmo vind. Men confisqueert dat volgens de Wetten, van datmen niet meer als teer-geld magh uyt-voeren. Hem word geraden aan den Koning ontslaginge te versoeken. Hy komt te Londen, word vanden Koning gesien, die welke al boertende seyde, wel wat nieuws is dit, mijn goede Erasme? kond gy so naar Holland reysen, sonder eens te vertrecken? hy verteld den Koning zijn weder-varen, die daar over-lachende, prees zijner Dienaren getrouwigheyd. Hy word noch vereerd met vijftich andere Angelotten, en daar neffens met een paspoort van vry geleyde en herstellinge van zijn af-genomen penningen. Erasmus quam also rijklijker geladen wederom in Holland. In de Studien ende konsten te vorderen is niemant zijns gelijk, jae niemand meerder geweest, wanneer hy slechs macht en middelen gehad hadde: daar over hy dan ook groten ondank van de onbehouwen Monicken heeft moeten uytstaan: Hoe scherpsinnigh hy geweest is om de geleerdheyd te vorderen, kanmen door-gaans sien, dat hy meer als met Herculis slaverie de Latijnse en Griekse Schryvers, aldereerst, als uyt de duysternisse opgehaald, en met zijn verbeteringen en verklaringen heeft uytgegeven. Hieronymum, Augustinum, Ambrosium, Cyprianum, Hilarium, Basilium, Irenaeum, Originem, en meer andere Latijnse Vaders, heeft hy met een onnavolgelijke arbeyd over-gelesen, verbetert, en aan de nae-comelingen vry-moedigh vertoont, waar in die selve Vaders door ongewasschen en vuyle handen waren bemorst en bedorven. Een oordeel voorwaar dat een wys en geleerd Man allene toekomt. Sijne andere gemene boeken zijn te Basel, by Nicolaum Episcopium en Hieronymum Frobenium in negen grote stucken in folio gedrukt, In ’t jaar 1540. behalven dat, heeft hy noch so veel andere boeken, so in Theologie als Philosophie ende goede konsten uytgegeven, die in dese niet en zijn begrepen, datse wel voor haar selfs, voor een wonder der geleerdheyd mochte gehouden werden. Daar van men Gesnerus in zyne Biblioteca, of Boek-winkel kan na sien. Hy hield hem op ’t laatst meest tot Friburg en Basel. Hy was seer met de gicht en steen gequelt, en hadde aan de roode loop lange gelegen, hy lag wel een maant seer sieke te bedde, vol van pijne en smerte. Hy riep in zyn tale. O lieve God! O Heere Genade! Heere haast u! Erbarmt u mijnder, Heere! en betoonde also oprechte teykenen van Christlijke lijdsaamheyd en van een Gods-dienstigh gemoed tot Christum, in wien hy alle zyn hope stelde. Hy is ontrent middernacht ten huyse van Frobenius te Basel gestorven den 11. Julii, 1536. oud zynde 70. Jaren. Hy heeft een Testament gemaakt, daar hy tot Erfgenamen ende Exsecuteurs des selven stelden B. Amerbachium Rechts-geleerde, Hieronymus Frobenium ende Nicolaum Episcopium Boek-druckers, om zyne Goederen te verdelen, aan arme onmachtige Mannen en Vrouwen, aan eerbare en tuchtige arme Dochteren ten Houlyk te besteden, aan Jongelingen van goeder hope, en totter Studie bequaam, &c. Hy worde met grote pompe en eere der Stad Basel van den Burgemeesteren, Raden, Geleerden, Studenten, Burgeren, &c. Met grote droefheyd, inde grote Kerke begraven, een onsterflijke lof den Nakomelingen nalatende. Te Basel is hem een heerlyk Graf-schrift opgerecht, door de voorsz Mannen en Exsecuteurs van zijn Testament. Ook hebben die van Rotterdam ter ere harer Stede, en roem der geleerdheyd, Erasmo een kopere Pronk-beeld opgerecht om den Nakomelingen te betonen, dat sodanigh çieraad des Werrelds uyt hare Stadt en Burgeren gesproten was. Also is dese waardige Man, die, gelyk Zwingerus, Bullingerus, en Gesnerus, &c. seggen, een Phoenix, niet alleen van Duytsland, maar van gantsch Europa geweest is, en die allen Geleerden in zynen tijd, lichtelyk is te boven gegaan, deser Wereld over-leden. |
|
 OP ERASMUSHoofd omhoogschouders eronder neus in een boek geen blad voor de mond en beide benen op de grond |
|
THEODORI BEZAE |
|
Erasmus beeldt, &c. |
|
| P. Rabus: ‘Op de Afbeeldingen.’ In: P. Rabus en D. van Hoogstratens Rijmoeffeningen, bestaende in verscheide stijl en stoffe van vaerzen. Gepast op allerhande gelegentheden en voorvallen. Amsterdam, J.C. ten Hoorn, 1678. |
Op de Afbeeldingen van |
 Thomas More door Holbein  Kardinaal Bona in de Lambertus- kerk te Wouw | WAt zie ik hier voor eene ry Van mannen, door ’t verstand verheven, Wiens faem onsterffelijk zal leven? Door pronk van letterlekkerny (5) Ten trans van wijsheyd opgeklommen; Voor wien de felle hatenijd Zich zelfs het knagend hert af bijt: En alle onkunde moet verstommen. Den nooit volprezen DESIDEER, (10) De glorie aller Letterhelden, Die ooyt de wetenschap herstelden; De roem van Rotterdam: en d’eer Van Holland, van geheel Europen, Dien hy het licht der talen gaf; (15) En ’t eel Latijn, als uyt het graf Getrokken weer, op nieuws dee dopen. Gevolgt van MORUS, ’t waerde pand Des deugds; voor all’ zijn vroomigheden Door d’ontrouw op de nek getreden; (20) De glans van ’t moedige Engeland. O MORUS! schoon van ’t lot verstooten, Gy praelt in ’t zoet UTOPIA, Een werkje zonder wedergaê: Een schat voor Koningen en Grooten. (25) Maer wie staet hier aen MORUS zy? Zoo zedig van gewaed en wezen, Waer uyt een aendacht is te lezen: Als derde in dezen braven ry? ’t Is BONA, d’eer der Kardinaelen, (30) Wiens waere eenvoudige gemoed, En pen, met alle deugd gevoed; Met recht in deze prent magh pralen. Nu zie’k ons boekvertrek gecierd Met schooner huysraed als voor dezen: (35) Om niet hun schriften slechts te lezen, Maer oock haer beeld magh zijn gevierd Na waerde. Hef dan eeren klanken Met uytgelate geest, en bly; Ten roem van dezen mannenry. (40) Hem, dieze ons gaf, zal ik bedanken. |
|
Onder |
|
OP HET |
|
Op de Beschrijving der Christelijke Religie. |
Op de Afbeelding |
David van Hoogstraten, in: Theologia Erasmica, dat is: beschrijving van de Christelijke religie, eertijds uyt al de wercken van Desiderius Erasmus, voor verre het grootste gedeelte, t’samen gestelt door D. van Breen; en volgens des selfs eygen gevoelen vervult. In het Nederduyts vertaelt door Daniel van Breen. Rotterdam, François van Hoogstraten, 1679, fol. *2v en p. 163. GBR 8 J 8.
Dus is zoo kleene plaets zoo grooten Man genoeg, Wiens zegenrijke Faem de Werelt om gaet zwieren, Wien alle Letter-tong als op de handen droeg. (5) Zijn wakkre pen nogtans, en opgehoopte spreuken, Beletten dat de tijd zijn leven oyt kan kreuken.
Die, groot van faem, maer noch veel grooter van verstant, ’t Sieraat verstrekte van zijn eeuw en Vaderlant, En stervend’ zijn altaer gesticht heeft, en bezeten?
Die dit groot wonder eerst ons gaeft uit uwen schoot! De Zon verrees uit u met glory; maer besloot Haer daghreis aen den Rijn, en wierd ons daer benomen. Joannes Antonides van der Goes (Goes, 3 mei 1647 - Rotterdam, 18 september 1684)
Vier gedichten van Willem den Elger in Gedichten en Rotterdamsche Arcadia. Amsterdam, Willem Barents, 1726. Ex. KBH 759 D 14. p. 36:
ERASMUS, ziet gy hier geschaduwd, doch ten deel. Maar, Lezer, vraag geenzins, waarom niet in ’t geheel? Het gansche Werelds-rondt kan hem niet heel omvatten. p. 44:
Die zotheit kan ons blyk van uwe wysheit geven.
Heeft deze zotheid ’t meest uw’ wysheit aangewezen. p. 271:
ERASMUS, wat zal ’t zyn, als ge ons wat ernstig geeft?
Bijschrift bij een gravure, Gezicht op Rotterdam, D.H. Focken, Rotterdam, ca. 1680: Septem urbes coeci certent de stirpe Poetas, Sit Roma felix Tullio Nec Cicero nostros, nec spernat Homerus honores, Majorem ego laudem gero. Urbs sum Rotterii, magnum do vela per orbem Antiqua densa civibus. Hic magnus Latii vindex sermonis Erasmus Natus, per orbem floruit. I. Bara
J. v. Landsle [= Jan van Elsland]: gedicht op de loterij van Rotterdam, in: Het lotery leeven, blyd-spel. Amsterdam, Izaak vander Vinne, 1710, fol. C6r:
Gaf elk sijn Lot en deel, maar speelden selfs den baas: Had dit dat wyse hoofd, Erasmus, aangekeeken; Men hoorde hem, na sijn dood, daar honderd jaar van spreeken.
Gedicht van Jan van Hoogstraten, in Mengelpoezy. Derde deel. Amsterdam, Jacobus Verheyden en Compagnie, 1716. Ex. KBH 839 F 2 : 3, p. 139:
De Maas voert vrolyk al myn schepen af, en aan. Die ryk, en welgelaân myn havens binnen komen, Zoo ruim en diep, dat haar geen zanden zyn te schroomen. (5) Maar dit is ’t minste, dat myn Stedekroon versiert, En waarom myen naam geëerd word, en gevierd, Zoo ver de zon de kristenwerrelt gaat bestralen. Laat dan myn Nabuursteên op lof, en glori pralen; Ik toon den vremdeling belust op roem, en eer, (10) De Weg, en Bakermat van grooten Desideer.
David van Hoogstraten, in Gedichten. Amsterdam, Jacobus van Hardenberg, 1697. Ex. UBL 1072 G 25, p. 209 - 210. [Eerder in P. Rabus en D. van Hoogstratens Rijmoeffeningen, Amsterdam 1678]
Na zoo veel wachtens en verlangens eenmael weêr! Gy komt, maer heerlyker uitblinkende in gewaden, Dan eerst, en opgepronkt met schoone dichtsieraden. (5) Zoo vliegt uw glorie, en uw wydvermaerde naem By alle volken door de monden van de faem, Van daer de dageraet gepurpert ryst in ’t Oosten, Tot daer dee zon, vermoeit en afgemat van roosten En blakeren, allengs met flaewer glanssen blinkt, (10) En eindlyk in den schoot van Thetis nederzinkt. Nu houd gy wederom, uit klaer metael gehouwen, De vremdelingen op, die uwe wieg beschouwen: En schenkt een parel aen de kroon van Rotterdam, Dat d’eer zyns voesterlings zoo mild ter harte man. (15) Geleerde en wyze ziel! hoe kontge aendachtige ooren, Naer uwe schriften dol en snakkende, bekoren Door d’onbepaelde kragt van uw vernuft, daer zy Geheel verzopen in uw letterlekkerny, Verwondert stonden en verslagen, onder ’t hooren, (20) Dat zulk een Wonder was door Vrou Natuur geboren; [p. 210] Daer gy, o Holland, mede in opgetogen waert, En naeu geloofde, dat gy zulk een’ had gebaert, Wiens glory zig op aerde alom zoude openbaren. Nu pronken d’ouden vry, en d’arme Egiptenaren, (25) Met Piramiden en Kolossen aen hun zy, Nog zal myn Vaderlant uitblinken in de ry Van duizent steden, zoo vermaert door oorlogshelden, Of die zig tegen ’t woên der Ryxtierannen stelden. Nu prale Krete met den Dondergod Jupyn: (30) Nog zal myn Desideer in grooter eere zyn By zyne borgers, die zyn deugden dankbaer eeren En gaven, by hen noit, zoo ’t hoorde, te waerderen. Zoo moet uw eigen eer en glory schooner staen, En noit verkleent door haet of afgunst ondergaen, (35) O Burgervaders, die den man op nieuws doet bloejen, En als verrezen weêr in luister aen doet groejen, Opdat hy, vliegende de gantsche werrelt door, Den laten nazaet lang mag klinken in het oor. En gy, o stad, die dus, met zegen overgoten, (40) Uwe achtbaerheit zult zien nog dagelyx vergroten; Gy, zeg ik, die met zulk een pronstuk zyt vereert, En in ERASMUS lof grootdadig triomfeert; Verschoon ons, zoo wy hem met ruwe verwen malen, En, al te zwak van stem, zyn gaven niet betalen. (45) Wy offeren hem op eerbiedig onzen wil. Myn veder weigert meer te schryven, en houd stil. Want wie kan zoo veel kracht van redenen verzamelen, Om niet in ’t pryzen van dat hemelsch licht te stamelen?
DIt is de luister en de glans van ’t Vaderlant. Zoo staet de lof des mans in gloryrijken stand. Hoe staet de vremdeling verwondert over ’t wezen, Als kunnende daer in Minerves gaven lezen! (5) Het breinrijk hoofd is vol van wijsheid, en verstand, En vromigheden, in de zuivre ziel geplant. David van Hoogstraten over Rotterdam: zie Poemata 1728
A.L.F. en A.P.S. in: Proeve van dichtoeffening, bestaende in herderszangen, brieven, klink- en mengeldichten. Leyden, By De Janssoons vander Aa, 1731. UBL 1204 F 13, pag. 124. [A.L.F. en A.P.S. zijn J. Elias Mz. en Th. van Snakenburg.]
Hoe streeld gy noch myn’ geest door ’t aengenaem herdenken Van al het zoet, dat my uw heuchlyke oord wou schenken, Een zoet, het geen my thans doet kweelen t’uwer eer! O WYN- o LEUVEHAVE! o HARINGVLIET! hoe zeer Verkwikte gy myn ziel in lommer van uw boomen! En gy, o zilvren Maes, die zachjes aen komt stroomen, Kon ’t zyn, ik scheydde van uw’ oever nimmermeer! Laet vry den Amstel op zyn pracht en rykdom boogen: De Rotte wykt hem niet, betoverende onze oogen Door keurgezichten, en verschieten, schoon van glans. Bloey eeuwig, fiere Stad! bloey eeuwig! uwe muuren Behouden haren stand! steeds blyve uw welvaert duuren! Zo zweefd uw gouden lof tot aen den hemeltrans. 
A. Steyn: De puntige Poëet in de wapenen, of de stapel nieuwe punt-dichten.
Tot Rotterdam, by Isaac van Lochem, Boeck-verkooper in de Mole-straat, | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Op het kopere Beelt van Erasmus. |
Op het selfde. |
Op het selfde. |
Op sijn begroeyde Beelt. |
 Metsys Holbein Dürer | |||
 Erasmusportretten | |||
EURASMUSDesiderius Erasmuswist toennie eenmaal eigen baas was niet hoe gauwie weg moest wezen uit het zompige moeras waar de wereld met kranten zat dicht- geplakt en ieder blijk van anders zijn door boeren van Zuid als werk van de duivel in de grond werd ge- stampt - de gemeente Rotterdam dus - om nooit meer terug te keren en wie kan hem ongelijk geven? | Zijn veelbescheten beeld staat stilaan te ver- zuren op een plek waar je als mens je hond nog niet laat urineren in de schaduw van de kerk waartegen hij zo fulmineerde en slaat op alle hele uren een bladzij om van ’t boek dat hedenthans door niemand meer gelezen nochtans de lof zingt van de mens wiens vrije geest zich niet door godgeleerde farizeeërs laat paaien en bepre- velen maar zelf de maat neemt van het leven en zin geeft aan het aards bestaan | De penning van verdienste in zíjn naam plechtig uitgereikt aan kruidenier of grutter die de Raad van Zakken- vullers het meest naar de mond heeft gepraat maar die hij te nimmer had gekregen toont hem met de benarde blik van iemand die ernstig aan de diarree is maar ner- gens een wc kan vinden terwijl de brug gebouwd te zijner ere bij ’t min- ste zuchtje wind uit Zuid al in elkander dreeg te pleuren | Redenen genoeg dus voor Erasmus om toennie eenmaal eigen baas was liever vanuit het toen al reeds neu- trale Zwitserland als lichtend voorbeeld voor het mensdom te fungeren dan vanuit de pats! tot culturele hoofdstad van Europa gebombardeerde gemeente Rotterdam die — zo schreef hij aan col- legae — de moeite van het bezoeken nauwelijks waard was in tegenstel- ling tot de stad waar hij zich metterwoon gevestigd had: t.w. Bazel! J.A. Deelder, in: Lof der Zotheid 2001 in gedichten. Rotterdam 2001. |
 | |||
|
Vertalingen van Erasmus in het Nederlands | ||
| Van de talrijke werken van Erasmus is een groot deel in het Nederlands vertaald. Hier volgt een opsomming van 450 edities van vertalingen van werk van Erasmus in het Nederlands. Deze lijst is gebaseerd op het artikel van Willem de Vreese: ‘De Nederlandsche vertalingen van Desiderius Erasmus.’ in Het boek (1936), p. 71-100. De Vreese beschrijft vertalingen van 63 Latijnse titels. Hij geeft de titels, impressa en vindplaatsen van de vertalingen. In onze lijst zijn aanvullingen verwerkt en bibliografische en inhoudelijke gegevens toegevoegd. De negen werken van Erasmus die sinds 1936 zijn vertaald, hebben wij de volgnummers 64 tot 72 gegeven. De Vreese 13 en 14 (twee versies van De vermomde hofjonker) blijken terug te gaan op een komische voorbeeldbrief uit De conscribendis epistolis. Iedere editie heeft een code, bestaande uit het De-Vreese-nummer en het jaar; eventueel uitgebreid met een letter wanneer van dezelfde tekst in een jaar meer vertalingen verschenen. De volgende Latijnse titels zijn vertaald: | ||
| 01 | Adagiorum epitome | 1508 |
| 02 | Divus Algerus | 1530 |
| 03 | Apologia de loco omnes quidem resurgemus | 1521 |
| 04 | Apologia adversus monachos quosdam hispanos | 1540 |
| 05 | Apophthegmata | 1531 |
| 06 | De libero arbitrio | 1524 |
| 07 | Bellum dulce inexpertis | 1517 |
| 08 | De civilitate morum puerorum | 1530 |
| 09 | Colloquiorum formulae | 1516 |
| 10 | Colloquiorum Maturini Corderii centuria una | 1630 |
| 11 | Colloquium ‘Uxor mempsigamos’ | 1516 |
| 12 | Colloquium ‘Proci et puellae’ | 1516 |
| 13 | Epistola jocosa de utendo aula (uit De conscribendis epistulis) | 1522 |
| 14 | Idem | 1522 |
| 15 | Colloquium ‘Conflictus Thaliae et Barbariei’ | 1516 |
| 16 | Colloquia in Huet | 1516 |
| 17 | Concio ad puerum Jesu | 1514 |
| 18 | De contemptu mundi | 1521 |
| 19 | De immensi dei misericordia | 1523 |
| 20 | Ecclesiastes sive de ratione conciniandi | 1535 |
| 21 | Enchiridion militis christiani | 1503 |
| 22 | Encomium artis medicinae | 1518 |
| 23 | Epistola de interdictu esu carnium | 1522 |
| 24 | Epistola de vita et moribus Thomae Mori | 1536 |
| 25 | Epistola ad Conradum Pelicanum | 1525 |
| 26 | Epistola ad Patrem Servatium | 1536 |
| 27 | Epistola consolatoria in adversis | 1527 |
| 28 | Epistola nuncupatorium ad Carolum Caesarem | 1522 |
| 29 | Epistolae aliquot | 1514 |
| De correspondentie van Erasmus verschijnt in 21 delen bij Uitgeverij Ad. Donker te Rotterdam; de tekst bij de DBNL | ||
| 30 | Explanatio symboli apostolorum | 1532 |
| 31 | Dominus Hieronymus Stridonensis | 1525 |
| 32 | Institutio principis christiani | 1515 |
| 33 | De sarcienda ecclesiae concordia | 1533 |
| 34 | Lingua | 1525 |
| 35 | Modus orandi Deum | 1523 |
| 36 | Moriae encomium | 1511 |
| 37 | De morte | 1517 |
| 38 | Ode aan een vriend | xxxx |
| 39 | Opuscula aliquot | xxxx |
| 40 | Oratio funebris in funere Bertha de Heyen Goudanae viduae | xxxx |
| 41 | Oratio de virtute amplectenda | 1503 |
| 42 | Paraclesis, id est adhortatio ad Christianae philosophiae studium | 1516 |
| 43 | Paraphrasis in aliquot epistolas Pauli | 1517 |
| 44 | Paraphrasis in epistolas Pauli ad Corinthios | 1517 |
| 45 | Paraphrasis in epistolas Pauli ad Ephesios | 1517 |
| 46 | Paraphrasis in universas epistolas apostolorum | 1519 |
| 47 | Paraphrasis in evangelium Matthaei | 1520 |
| 48 | Paraphrasis in quatuor evangelia et acta apostolorum | 1520 |
| 49 | De preparatione ad mortem | 1534 |
| 50 | Precatio dominica | 1523 |
| 51 | Precatio ad Jesum dei virginisque filium | 1503 |
| 52 | Enarrationes in Psalmos | 1515 |
| 53 | De pueris liberaliter instituendis libellus | 1529 |
| 54 | De puritate tabernaculi | 1536 |
| 55 | Querela pacis | 1516 |
| 56 | Ratio perveniendi ad veram theologiam | 1518 |
| 57 | Sileni Alcibiadis | 1517 |
| 58 | Spongia adversus aspergines Hutteni | 1523 |
| 59 | Vidua christiana | 1529 |
| 60 | Virginis & martyris comparatio | 1523 |
| 61 | Paraphrasis in novum testamentum | 1533 |
| 62 | Novum Testamentum | 1516 |
| 63 | Vita | xxxx |
| 64 | Colloquium ‘Absurda’ | 1616 |
| 65 | Antibarbari | 1520 |
| 66 | Chrysostomus | |
| 67 | Dialogus Ciceronianus | 1528 |
| 68 | Consultatio de bello Turcis inferendo | |
| 69 | Disticha de moribus | 1515 |
| 70 | Julius exclusus e coelis | |
| 71 | Responsio ad epistolam paraeneticam Alberti Pii | 1529 |
| 72 | Ultima | |
| 73 | Parabolae | |
| 74 | Expostulatio Jesu | |
|
