Desiderius Erasmus: De Lof der Zotheid (Laus Stultitiae, Moriae Encomium), vertaald door Frans van Hoogstraten. Uitgegeven door A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Gebruikt ex.: GBR 7 H 37 : 1 [zie ook de titeluitgaves 6 F 18 en 7 E 1]. Facsimile bij Ursocula [fol. *1r-*1v: blanco] [fol. *2r] MORIAE ENCOMIUM Of de LOF der ZOTHEID, Speelensgewijs beschreven door ERASMUS VAN ROTTERDAM. Nu nieulijks uit het Latijn vertaelt, en vermeerdert met het Spel van den VERREZEN DIOGENES. HORATIUS. Misce Stultitiam consiliis brevem. [Vignet: fleuron] TOT ROTTERDAM, ____________________________ By Fransois van Hoogstraeten. 1676. [fol. *2v: blanco] [fol. *3r] JACOBUS SADOLETUS In zijnen Brief aen ERASMUS. 1529. EEn ding is ’er, dat ik wel wenschen zoude: want wat belet my denzelven vriendeplicht aen u te bewijzen, dien ik van u vereische? Een ding is ’er, zegge ik, dat ik wel wilde, en dat ik u wel hertelijk aenraede, te weten, dat gy u van alle krackeelingen afzondert, en in ’t schrijven eenige dingen nalaet, die, schoonze wel niet met de waere Godvruchtigheid strijden, evenwel tegen de verouderde meeningen van ’t volk, en tegen d’oeffeningen van zommige luiden, of ook tegen d’Orders, aenloopen; tegen dewelke ik houde, dat het meer deftigheid is, zich niet aan te kanten. Want wat beweegt u, eenen Man, die op den top van alle geleertheid gestegen zijt, met de genen, die in geenen deele uws gelijk zijn, even als met kijven en hairreepen overhoop te leggen; voornaemelijk, daer voor u open staet het veld der Heylige Schriften, dat van alle kanten zoo ruim is, alwaer gy u na uw begeeren oeffenen, en daer in ontvouwen kunt al de rijkdommen van uw vernuft, waer over hun de menschen verwonderen, niet over de Schriften, die u veel spels en moeite maeken? My aengaende al wat ik hier schrijve, dat schrijve ik met een goed en minnelijk herte, en om dat ik ernstelijk zoeke, dat zoo groot een deugd, als ’er in u is, ik en zegge niet alleen van alle smette, maer ook van alle bedenken van smette by den gemeenen volke mag vry wezen. [fol. *3v] ERASMUS In zijnen Brief aen JACOBUS SADOLETUS. 1529. DAer uw gezag, uwe waerdigheid en Godvruchtigheid zoodanig is, dat ik niet alleen een vriendelijke vermaninge, maer ook eenen kaekslag van u geduldig zou kunnen ontfangen: gy niet te min zullende de voornaemste vriendeplicht bewijzen, wat gebruikt gy een groote bescheidentheid, u het recht van vermaenen op geen andere voorwaerde toe-eigenende, dan op dat zulks onder ons over en weder geschieden zoude. Maer ik, o weêrgalooze Man, ben gewoon zulke Helden eerbiedigheid te draegen, en niet te vermaenen. Het schijnt u te mishaegen, dat ik in mijne schriften de Orders, of Mannen, die in waerdigheid uitmunten, bestraffe. Wat my ergens ontvallen zy, weet ik niet, ’t is zeeker, dat ik noit voornemen gehad hebbe, om eenig volk of Ordre met schrijven te quetsen: ten zy dat hy mogelijk een Ordre quetst, die zulke dingen vermaent, door dewelke by eenen ygelijken niet alleen d’aenzienlijkheid, maer ook de waerdigheid van zijn Ordre bewaert word. Het is de waerdigheid van d’Ordre der Theologanten, dat zy, de laffe kibbelingen achtergelaeten, de heilige Schriften nuchteren en eerbiedig komen te handelen, en dat de zeden over een komen met hunne Professie. Het is de waerdigheid der Kloosterordre, dat zy, de menschelijke passien waerachtelijk gedoodigt hebbende, te kennen geven, dat zy den gemeenen volke met oprechte Godvruchtigheid voorgaen. Het is der Princen [fol. *4r] waerdigheid, dat zy teenemael vervreemt zijn van dwinglandye. Het is der Bisschoppen waerdigheid, dat zy heel dicht koomen te naderen aen de deugden Christi, en zijner Apostelen. Die deze dingen vermaent, bestraffende de genen, die hunne Professie onteeren, ’t is ’er, mijns oordeels, zoo verre van daen, dat hy een Ordre zou quetsen, dat hy veel eer ernstelijk de eere en ’t voordeel van d’Ordre beyvert.     En op dat niemand het gene, ’t welk op eenige verbasterden gezegt is, tot een yders smaet en verwijtinge trecken zoude, zoo bezweere ik doorgaens den Lezer, dat hy niet achten zoude, dat het eenen ygelijken aengaet, ’t welk op eenige weinige boozen gezegt word. Maer hier in zondige ik misschien, dat ik zulks of al te dikwils, of ernstiger, dan na behooren, doe. Doch ik kan een gedeelte van deze schuld op de Heilige Schriften leggen, die over al de gelegentheid verschaffen, om zoodanige dingen te vermaenen. En indien ik, een al te yverig en scherp vermaender, koome te zondigen, zy zondigen noch veel meerder, die aldus vermaent zijnde, niet alleen hun niet en beteren, maer noch dagelijks verargeren, en niet toeleggen om hun te zuiveren, maer om den vermaender zwart te maeken. Ik en roere nochtans nergens de verborgene snoodheden, die het gemeene volk over hun uitzingt. Wyders, met wat voor listen, met wat voor bedriegeryen, en met wat voor schandelijke logentaele, en fieltachtige Libellen zy my geduurig te keere gaen, indien ik ’t u begon te verhaelen, het zou een historie wezen, die voor uwe kuische ooren onwaerdig is, en die ik ook gaerne vergete. Wy zien, en het smert ons, gelijk gy ’t u ook beklaegt, dat de Kerke van alle kanten verval- [fol. *4v] len is: maer ’t is openbaer, dat ’er geen soorte van menschen heden meer bedorven is, dan de Monniken. De H. Augustinus zegt, dat men in de Kloosters of heel Godvruchtig leeft, of heel gevaerlijk zondigt. Dit leste ziet en bezucht nu de wereld. En zy en neemen hunnen toevlucht niet tot de beteringe des levens, maer tot bedrog en dwinglandye, ja veelen zijn in zulk eene blintheid geraekt, dat, daer zy bevinden, dat zy met hun poogen niet anders te wege brengen, dan dat zy dagelijks by een yder vroom mensch meer en meer haetelijk worden, zy echter geen einde maeken van rumoer te stellen. Ik beken ’t, dat ik veele Verantwoordingen geschreven hebbe, maer ’t is wel, dat ik noit gescholden hebbe. Evenwel heb ik op de uitspoorige Libellen van veelen niet geantwoord, en dewelken ik geantwoort hebbe, die heb ik altezamen met veele zachtigheid, zedigheid, en minzaemheid overtroffen. En evenwel pleeg de beleedigde veel eer te vergeven, dan de beleediger. Als ik in mijne jonkheid met lezen doende was, zoo behaegde my dit wonder wel in Ovidius, dat zijn stijl nergens met yemants bloed bevlekt was, en ik nam voor, zulks na te volgen, ja ik ben lang in dat voorneemen gebleven, hoewel ik hard getergt wierde van veelen, tot dat men geraekt is aen het lasteren van de Godzaligheid, alwaer ik noch stom heb moeten, noch kunnen wezen. En niets is ’er, dat eenige Monniken meer in de weeg is, dan dat ik henlieden ten gevalle geen Ketter wil zijn. Nu indien ik vertellen zoude, wat bitterheden ik lijde van de genen, die onder den valschen titel van Evangelischen schuilen, ik en zou noch by u, noch by yemand geloove vinden: maer ik, die ’t gevoelen daer van hebbe, houde dat ook de dood niet bit- [fol. *5r] terder vallen kan: en daer my zeer veele van den anderen kant zoo averechts dank bewijzen, heb ik evenwel stantvastiglijk op den eenigen Christum ziende, noit van de waerheid kunnen afgewend worden, ook bereid zijnde eerder tienmael te sterven, dan van de gemeenschap der Kerke af te wijken tot eenige Secte. JOANNES OWENUS In ERASMI ROTERODAMI MORIAE ENCOMIUM.     Stultitiae laudem scripsisti primus Erasme:         Indicat ingenium Stultitia ista tuum. Den Lof der Zotheid schreef ons eerst Erasmus hand: Die Zotheid strekt een proef van zijn geleerd verstant. [fol. *5v] OPDRACHT van ERASMUS, Aen zijnen Vriend THOMAS MORUS. ALs ik in de voorgaende dagen uit ltalien naer Engeland reisde, zoo hebbe ik, om niet den geheelen tijd, die ik te paerde most zitten, met onnutte en ongeleerde fabelen te slijten, liever somwijle by my zelven wat willen denken van onze onderlinge studien, of my vermaken met de gedachtenisse van de vrienden, die ik hier, niet min uitmuntende in geleertheid, als minnelijkheid, gelaeten hadde. Onder deze waert gy, mijnen Morus, wel de voornaemste die my te voren quam; wiens gedachtenisse my zeeker in het afwezen niet anders pleeg te verquicken, dan gewoonlijk den ommegang in de tegenwoordigheid dede, en ik moet sterven, zoo my oit in het leven iet zoeters dan den zelven geweest is. Dewijl ik dan voor vast stelde, dat my iets te doen stont, en dat deze tijd weinig bequaem scheen tot ernstige bezigheden, zoo heb ik goed gevonden den Lof der Zotheid te spelen. Wat Pallas, zult [fol. *6r] gy zeggen, heeft u dit in den zin gegeven?     Voor eerst vermaende my daer toe den bynaem Morus, die gy van uw geslachte ge-erft hebt, en die het woordeken Moria (’t welk Zotheid beteekent) zoo na komt, als gy zelve vreemt van de zaek zijt. Ja gy zijt ’er ook, na ’t oordeel van eenen ygelijken, heel vreemt van. Ik vermoede ten anderen, dat dit ons Zinnespel u voornamelijk gevallen zoude, dewijl gy gewoon zijt groot vermaek te scheppen in boerteryen van deze soorte, dat is, die, na ik meene, noch ongeleert, noch allezins laf en ongezouten zijn; ja onder den gewoonen zwier der menschen u gelijk eenen lachenden Democritus te dragen. Hoewel voorwaer, gelijk gy door uwe zonderlinge spitsvinnigheid de dingen gewoon zijt heel anders in te zien, dan het gemeene volk: zoo mede kunt, en wilt gy, na uwe ongelooflijke minzaemheid en gemeenzaemheid van manieren, u na alle menschen voegen en schicken. Gy zult dan dit oeffeningetje van zinnen niet alleen, als een pand van uwen medegenoot, gaerne ontfangen, maer ook in uwe bescherminge neemen, als iets dat u is toegewijd, en alreede u, en niet my, toebehoort. Want mogelijk zullen ’er geene woordzifters ontbreeken, die zeggen zullen, [fol. *6v] dat het beuzelingen zijn, eensdeels te lichtvaerdig, dan dat zy eenen Theologant betaemen, en eensdeels te schamper, dan dat zy de Christelijke zedigheid passen zouden: ja zy zullen roepen, dat wy met het oude Komedyspel, waer in men eenen ygelijken het zijne mocht zeggen, of met Lucianus, den verachter der Goden, wederom voor den dag koomen, en dat wy in alles de tanden zetten. Maer ik wilde wel, dat de genen, die hun aen de lichtvaerdigheid en boertigheid van stijl komen te stooten, eens dachten, dat het mijn vond niet en is, maer dat groote en vermaerde Schryvers, zulks al lang voor onze tijden gedaen hebben; want Homerus heeft voor zoo veele eeuwen gedicht van den strijd der Muizen en Kikvorschen, Virgilius van de Mugge, en den Moerbezyboom, en van den Noteboom Ovidius. Zoo heeft Polycrates, en Isocrates zijn verbeteraer, den dwingeland Busyris geprezen, Glauco de onrechtvaerdigheid, Favorinus het wanschepsel Thersites, en de derdendaegse Koortse, Synesius de Kaelkoppen, en Lucianus de vliege en Panleckerye. Zoo heeft ook Seneca boertig geschreven hoe Keyser Claudius onder de Goden wilde getelt worden, en Plutarchus Ulysses Gesprek met Gryllus, die in een zwijn ver- [fol. *7r] andert was; zoo schreven Lucianus en Apulejus van den Ezel, en ik en weet niet wie de gene was, die geschreven heeft het Testament van het Zwijn Grunnius Corocotta, waer van ook de Heilige Outvader Hieronimus gewag maekt.     Wyders, indien het hun goed dunkt, zy mogen denken dat ik onderwijl uit tijdkortinge op het schaekberd gespeelt hebbe, of liever, dat het my gelust heeft, om, gelijk de kinderen, op een stokje te rijden. Want wat is dat toch voor een onredelijkheid, dat men, daer allerhanden staet van leven zijn vermaek en tijtverdrijf gegeven word, aen de studien gansch geen tijtkortinge zou vergunnen; voornaemelijk, als ’er in de koddigheden ernstige dingen steeken, en de jockernyen zoodanig verhandelt worden, dat de Lezer, die niet geheel plomp is, daer al eenigsins meer vrucht uit haelen kan, dan uit de straffe en schoonschynende argumenten van eenigen? gelijk wanneer yemand door een vertoog, dat van langer hand met stucken en stollen aen een gelapt is, de Rederijkkunste, of Philosophie verheft, een ander den lof van eenigen Prince beschrijft, en een ander aenmaent om den Oorlog te voeren tegen de Turcken; een ander de toekomende dingen [fol. *7v] voorzegt, en een ander nieuwe vraegstucken van de Geitewolle, of dingen, die niet om ’t lijf hebben, verzint.     Want gelijk’er niets onnutter of laffer is, dan ernstige dingen met lafheid te verhandelen, zoo mede is ’er niets aerdiger, dan boerteryen zoodanig te verhandelen, dat het gantsch niet en schijnt, dat gy met koddigheden zijt doende geweest. Van my voorwaer zullen anderen hun oordeel strijken: hoewel, zoo de eige liefde my niet geheel en bedriegt, wy hebben de Zotheid, doch niet geheel zottelijk geprezen.     Nu, om te antwoorden van wegen het beknibbelen der schamperheid, deze vryheid is altijd aen de vernuften vergunt geweest, dat zy de menschen over hunnen gemeenen zwier van leven ongestraft mochten heekelen, zoo slechts die vryheid binnen haer palen bleeve, en in geen dolheid veranderde. Weshalve ik my te meer verwondere, dat in deze tyden de ooren zoo teder zijn, dat zy nu schier niet anders, dan de gewoone eertitelen lijden kunnen. Wyders, gy zult eenigen zoo averechts Godvruchtig zien, dat zy eer de vinnige scheltwoorden tegen Christum verdraegen zullen, dan toelaeten dat men Paus of Prince met een licht boertig woord aenroere, [fol. *8r] voornaemelijk, indien het eenigsins de tijdelijke winste betreft.     Maer die zoodanig het leven der menschen bestraft, dat hy zich wel wacht van yemand by naeme te noemen, ey zeg eens, schijnt die te byten, of veel eer te leeren, en te vermaenen? En zonder dat, wat geve ik aen my zelven wel naemen? Daerenboven, die geene soorte van menschen voorby gaet, die schijnt op niemand van de menschen, maer wel op alle gebreeken vergramt te wezen.     Indien ’er dan yemand is, die koomt te roepen, dat men hem beleedigt heeft, die zal of zijn eigen geweten, of immers zijne vreese ontdekken.     Op dusdanige wijze heeft de H. Hieronymus veel vryer en scherper geschreven, ook zelf somwijl de naemen niet verzwijgende. Maer wy, behalve datwe teenemael ons van de naemen onthouden, hebben daer benevens den stijl zoodanig gemaetigt, dat de verstandige Lezer lichtelijk begrypen zal, dat het ons meer om ’t vermaek, dan om de schamperheid te doen is geweest. Want wy hebben nergens, na ’t voorbeeld van den Poëet Juvenalis, dien bedekten poel der boosheden aengeroert, en meer belachelijke, dan vuile dingen gezocht te verhaelen. [fol. *8v] Doch indien ’er yemand is, wien deze redenen niet kunnen bevredigen, hy zy dan ten minste gedachtig, dat het eerlijk is, van de zotheid versmaet te worden; welke nadien wy hier hebben doen spreeken, zoo diende men zorge te dragen, dat de redenen haer persoon betaemden, en voegelijk waren. Maer waerom schrijve ik dit aen u, die zoo zonderling een beschermer zijt, dat gy ook zaeken, die niet wel zijn goed te maken, evenwel treffelijk verdedigen kunt? Vaert wel, gy welspreekende Morus, en beschermt naerstelijk uwe Moria. Op het Land den 9 Junii, 1508. H. DREXELIUS, de Cultu Coelitum, lib. 2 cap. 8. Carolus Quintus Imperator, cum Thomam Morum, qui Regis Angliae fuit Cancellarius, capite plexum inaudiisset, dixisse fertur: Henricus Rex totius Angliae caput praecidit. Tanti erat universo Regno, virum hunc unicum amisisse. Ad Authorem. Si lusu possis tam doctos scribere libros,     Quid fuerit, quando seriò, Erasme, studes?                             D. van Hoogstraten. [p. 1] DE LOF DER ZOTHEID. Spelensgewijs beschreven door ERASMUS VAN ROTTERDAM. De Zotheid spreekt, even als voor een vergaderinge van volk. HET is my niet onbekent, hoe leelijk de Zotheid word afgeschildert, en dat noch by de genen, die de voornaemste van haer gevolg zijn: maer de luiden mogen zeggen het gene hun goed dunkt, ik evenwel ben daerom niet te minder de gene, die met mijne Godheid de Goden en menschen vermaeke. Ik hoeve om het zeeker en bondig bewijs van mijn zeggen niet verre te loopen: want zoo haest en ben ik niet te voorschijn gekomen, om deze groote vergaderinge met mijne redenen te onderhouden, of terstont heeft ’er in het aengezicht van eenen ygelijken een nieuwe en ongewoone vrolijkheid beginnen te blinken; gy hebt het voorhooft schielijk ontrimpelt, ja gy hebt my zoo blyde en minnelijk toegelachen, dat ik zeeker niet anders kan denken, of gy zijt al te zamen beschonken met den Godendrank of zoeten Nektar van den goeden Homerus, vermengt met het kruid Nepenthe, dat [p. 2] de zorgen verzacht, daer men u te vooren zoo droevig en zwaermoedig zag zitten, als of gy uit de vervaerlijke Spelonke van Trophonius eerst waert wedergekomen. Wanneer de Zonne haer schoon en blinkend aengezicht aen den aerdbodem begint te toonen, of wanneer, na den strengen Winter, de groene Lente met haere zoele windekens waeit, zoo ziet men terstont in alle dingen een nieuwe gedaente, een nieuwe verwe, ja de geheele wereld schijnt weder jong te worden: even het zelve brengt mijne tegenwoordigheid hier te wege; want zoo haest en zaegt gy my niet, of gy zijt altezamen van wezen verandert. Het werk dan, dat groote en vermaerde Redenaers naeulijks verrichten kunnen met een lange en welbestudeerde Oratie, namelijk, dat zy de zwaermoedigheid uit de herten van hunne toehoorderen jaegen, dat heb ik alleen zoo daetlijk met mijn gezichte gedaen. Maer gy zult nu de reden hooren, die my bewogen heeft, om heden in dit ongewoon habijt te verschijnen, by aldien gylieden my slechts believen zult uwe ooren te leenen, doch niet de gene, waer mede gy de Predikanten gaet hooren; ik meene die ooren, die gy voor de martboeven, quakzalvers en bootsemaekers in ’t gemeen zoo wijd open zet, en die niet qualijk gelijken na de ooren van onzen Midas, die hy wel eer gebruikte, om een rechtmaetig oordeel te vellen over de Musijke van den God Pan. Want ik ben belust u lieden, als Sophistinne, een weinig te onderhouden, doch op een zoete en aengenaeme wijze: dewijl ik niet en ben onder die soorte van Pedanten, die heden de tedere jonkheid lastig vallen met haer in te drucken eenige verdrietige beuzelingen, en haer tot twisten en krackeelen stijfzinniger als wijven te maeken: [p. 3] maer ik zal die Ouden navolgen, die om den schandelijken naem van Wijzen te schuwen, liever Sophisten wilden genoemt wezen. Zy maekten al hun werk van de Goden en dappere Mannen te looven en te verheffen. Gy zult derhalve den Lof, niet van Hercules, noch van Solon, maer mijnen eigen, dat is, den Lof der Zotheid, hooren. En nu laet ik my weinig gelegen zijn aen d’inbeeldinge van die Wijzen, die zoo luitruchtig uitroepen dat het een zot en uitspoorig werk is, indien dat yemand hem zelven prijst. Laet het vry zoo zot wezen als zy willen, by aldien zy maer toestaen, dat het gevoegelijk is. Want wat is ’er, dat beter passen zal, dan dat de Zotheid haeren eigen lof blaest, en haer zelve vrolijk aen den dans helpt? Wie zou my beter, dan ik my zelven, kunnen afmaelen? ten waere mogelijk, dat ’et yemand was, die my beter, dan ik my zelven kende. Hoewel ik achte, dat dit mijn doen noch vry zediger is, dan het gene, dat in ’t gemeen geschied onder de groote jonkers en wijze mannen; die quansuis beschaemt zijnde hun zelven te prijzen, gewoonlijk met steekpenningen eenen mouveegenden Redenaer, of snaterachtigen Poëet weten uit te maken, van den welken zy hunnen lof, dat is, diefachtige leugenen, komen te hooren; en niettemin mijn Heer den beschaemden pronkt onderwijl gelijk een Paeu met zijn vederen, en steekt zijnen kam om hoog, dewijl een mouveeger, die in de wol geverft is, een groote klomp vleesch by de Goden gelijkt, en den zelven voor oogen stelt als eenen volmaekten spiegel van alle deugden; daer onderwijl die gekrouden sluipert by zich zelven wel weet, dat ’er geen ding minder in hem te vinden is; zoo verciert men de Kraey met vreemde pluimen; zoo wit men den [p. 4] moorjaen, en zoo maekt men van een kleene vlieg eenen heelen Olyfant. Ten lesten, ik voege my na het bekende spreekwoord; want het zeggen is, dat die gene te recht hem zelven prijst, die van niemand anders geprezen word. Evenwel weet ik ondertusschen niet, of ik my meer over d’ondankbaerheid dan over d’onachtzaemheid der menschen, verwonderen moet; want daer zy altezamen my yverig dienen, en het genot van mijne weldaeden gaerne deelachtig worden, zoo is ’er echter in zoo veele eeuwen niemand geweest, die zich bevlytigt heeft om den Lof der Zotheid met een reden van dankbaerheid op te haelen; terwijl ’er ondertusschen geene ontbrooken hebben, die de dwingelanden Busyris en Phalaris, de derdendaegsche Koortsen, vliegen, Kaelkoppen, en diergelijke pesten, zoo waerdig kenden, dat zy den lof derzelver met veel studeerens en nachtbraekens beschreven hebben. De reden, die ik u doen hooren zal, is wel voor de vuist, en onbewrocht aengegrepen, maer echter des te onbewimpelder en waerachtiger. Doch gy moet niet achten, dat ik u hier een knol in de hand steeke, als of ik voor hadde, met de gezwintheid van mijn verstant te monsteren, gelijk het gepeupel van uwe Redenaeren gewoon is. Want als dezelve, gelijk gy weet, met een Oratie, daer zy wel dertig jaeren over doende geweest zijn, en die noch somwijle van een ander ontleent is, te voorschijn komen, zoo zweeren zy nochtans, dat zy dezelve in drie dagen even als spelende geschreven, of ook uit hunnen mond yemand doen schryven hebben. Maer my is het altijt aengenaemst geweest, alles uit te lappen, wat my voor den mond komt.     Onderwijl moet niemand denken, dat ik, gelijk [p. 5] dat gespuis der Redenaeren gewoon is, eenige omschrijvinge en bepaelinge van mijn persoon, en noch veel minder eenige deelinge, maeken zal. Want het zou beide niet goets beteekenen, dat men of omschryven ging de gene, die haere Godheid zoo ruim en ongemeten uitstrekt, of haer verdeelen, in wiens dienst de geheele wereld zoo eendrachtelijk te zamen stemt. En waer toe zou het ook dienen, dat ik zoo veel als mijn schaduw en beeltenisse vertoonde, daer ik zelve zoo openbaerlijk voor uwe oogen stae? Want ik ben, gelijk gy ziet, die waerachtige fonteine der goederen, die op het Grieks Moria, en op zijn Duits de Zotheid genoemt ben. Edoch, wat is ’t van noode zulks te zeggen, als of men uit mijn trony, gelijk men zegt, niet lezen konde, wie dat ik ben, en als of de gene, die van my een Pallas, of de Wijsheid maeken wilde, niet daetlijk kon overtuigt worden, en dat alleen door mijn gezichte, schoon dat ik mijn spraek verloren hadde, die een onbedriegelijke spiegel des gemoeds is. Ik weet van geen arglistigheid, en zoo als mijn hert is, zoo is ook even mijn aengezicht. Ja ik ben overal my zelven gelijk, invoegen dat ook die genen, die hen voor anderen den Persoon en tijtel der wijsheid toe-eigenen, en als Apen in ’t Purper, en gelijk Ezels in den Leeuwen huit omwandelen, my niet en kunnen verloochenen. Ja schoon zy daer dapper op uit zijn, zoo komt evenwel hier of daer Midas met zijn lange ooren uitkijken. En, O Hercules! wat een ondankbaer slagh van menschen, die, daer zy wel de voornaemste van onzen trein zijn, evenwel by den gemeenen man hun zoodanig schaemen onzen bynaem te voeren, dat zy den zelven doorgaens anderen, als verwijtens gewijs, in ’t gezicht smijten. Wij- [p. 6] ders, dewijl zy in der daet zoo zot als Tierebus zijn, en niet te min wijze en vernuftige mannen schijnen willen, zullen wy hen dan niet met goed recht op het Grieks Morosophi, dat is, Zotwijzen, mogen noemen? Want het lust my de Redenaeren van onzen tijd ook in dezen deele na te aepen, die meenen datse wat wonders uitrechten, indienze, gelijk de Zwaluwen, tweetongig voor den dag komen, en achten dat het vry veel te beduiden heeft, dat ze hun Latijn hier en daer met eenige Griekse woordekens, even als met zinspreuken, bezaeien, schoon datse daer niet eens te pas komen: voorts, indien hun d’uitheemsche woorden gebreken, zoo haelen zy vier of vijf woorden van den ouden tijd uit verschrompelde en uitgediende papieren, om den Lezer aen ’t suffen te helpen, te weten, op dat de genen, die de zelve vatten, hun meer en meer komen te kittelen: en die ze niet begrijpen, ook daerom hun te meer mogen verwonderen, hoe zy die minder verstaen. Ja dit is ook zeeker onder ons gevolg een aerdige soorte van vermaek, dat zy meest blijven staen gaepen na het gene, dat minst gemeen is. En zijn ’er eenige wat eergieriger, hoewel noch een slag plomper als de rest, die zullen over den stijl hun genoegen toonen, de aerdigheid bestemmen, en, na ’t voorbeeld van den Ezel, de ooren roeren, op dat zy by anderen mogen schijnen de duisterheid grondig te vatten, zeggende: Dat gaet zoo al wel. Maer nu kome ik weder tot het vervolg van mijn reden.     Gy weet dan, O Mannen, mijnen naem. Maer hoe zal ik ulieden best titelizeeren? Hoe anders, dan Zothoofden? Want waer zou de Godinne Moria voor haere Trouwanten eerlijker toenaem kunnen [p. 7] vinden? Doch dewijl ’er veele onder u lieden zijn, die mijn geslacht niet en kennen, zoo zal ik hier nader bericht van doen, indien my nu de negen Muzen maer gunstig zijn.     Ik en hebbe tot mijnen Vader noch Chaos, noch Orcus, noch Saturnus, of Japetus, of yemand anders uit diergelijk rapaelje van oude en verschrompelde Goden. Ik ben de dochter van den God Plutus, den God der rijkdommen, den grontlegger van het geslachte der Goden en Menschen, ja ik geve hem dien titel rond uit, in spijt van Hesiodus en Homerus, die de geslachten anders wouden bereekenen; en zonder dat ik op Jupiter of zijnen blixem eens passe. Dit is mijn Vader, die nu, gelijk wel eer, noch volkomen en algemeen gezag voert over alle dingen, en die alles wat heilig en onheilig is, na zijn believen en goetdunken t’onderste boven keert. Hy oorlogt, hy maakt vrede, hy gebied, hy raetslaegt, hy wijst het vonnis, hy vergadert de Staeten, hy sluit de huwelijken, hy bezegelt de Verbonden en Contracten, hy geeft kracht aen de Wetten, hy vind de Konsten en wetenschappen, hy is de Meester van jok en ernst, (den adem begeeft my) in ’t kort, alle wereltse zaeken, zoo algemeene als byzondere, worden na zijn begeeren en goetvinden verricht. Indien hy ’t niet en dede, dat heele gespuis, ’t welk by de Poëten tot Goden gemaekt word, ja ik ga noch breeder, zelf die groote en aenzienlijke Goden, zouden of inder daet niet wezen, of t’ huis aen eenen kouden haert, hun wel sober en armelijk moeten behelpen. Die mijnen Vader niet te vriend heeft, hoeft niet te denken dat hy gered zal worden, al was de Godinne Pallas zijn Zuster. In tegendeel, die by hem in een goed blad staet, mag Jupiter wel aen de [p. 8] galg wenschen, zonder dat hy voor zijnen donder eens hoeft te vreezen.             Ik, zulk een frisse en schoone bloem,             Draeg op zoo groot een’ Vader roem.     En gy en moet niet denken, dat ik uit zijn hooft geboren ben, gelijk de norsse en suffende Pallas uit het brein van haeren Vader Jupiter; hy koos tot mijn Moeder Neotes, de Godinne der Jonkheid, de schoonste en aerdigste Nimphe, die over voeten mag gaen. Hy was ook, toen hy my teelde, aen haer niet verbonden door den melancolijken band des huwelijks, gelijk Jupiter, toen hy Vader van den manken smit wierd, maer alleen, ’t welk ongelijk zoeter en aengenaemer is, in liefde met haer vermengt; gelijk onzen goeden Homerus zegt. Doch op dat gy niet doolen moogt, ik en ben niet geteelt van Plutus, toen hy een krommen en blinden Bestevaer was, gelijk hem Aristophanes uitbeeld, maer wel eer, toen hy op zijn kracht en in de fleur van zijnen tijd was, en dat niet alleen, maer toen hem den nektar bevangen hadde, dien hy toen by geval, op het gastmael der Goden, wel vinnig, en noch ongewatert, genepen hadde. En waer meent gy toch wel, dat ik geboren ben? Want heden trekt de Edelheid haer waerdye ook voornaemelijk uit de plaatze, daer wy eerst in de wieg gelegen hebben. Het is in geen Eyland geweest, gelijk het vlotende Delos, noch op de golven der zee, noch in eene naere spelonke, maer zelf in het geluckig Leckerland, daer alles wast en groeit, zonder dat men eens hoeft te zaeien of te ploegen; daer men van geen werken, van geenen ouderdom, noch ziekten en weet; daer men op den Acker geen Affodille, Maluwe, Squille, Boonen, Erweten of andere diergelijke snuisteryen [p. 9] verneemt; maer overal den neus en d’oogen verquikt met het lieffelijk kruid Moly, Panacea, Nepenthe, Marjoleine, Ambrosia, Getykruid, met Rosen, Violen, Hyasynten, en met de prieelen van Adonis. En ik, die geboren ben in deze wellustigheden, heb mijn leven niet met schreien begonnen, maer zoo haest als ik ter wereld quam, mijn Moeder minnelijk toegelachen. Het is geen Geite geweest, die my zoogde, dat geluk benijde ik den grooten Jupiter niet: want de dronke Methe, een dochter van Bacchus, en de malle Apedia, een dochter van Pan, twee vrolijke Nymphen, hebben my beide de borst gegeven. Gy kuntse hier ook zien onder het gezelschap van mijne gezellinnen en kamenieren. Welker naemen waerachtig, indien gyze weeten wilt, ik zalze u noemen in plat duits, schoon dat mijnen Erasmus haer niet als Griekse naemen geeft. Want deze, die gy met geschorte winkbraeuwen ziet, is de Eige Liefde. Deze, die u voorkomt als met lachende oogen, en in de handen klappende, word pluimstrijkster genoemt. Deze, die vaekerig is, en wel schijnt te droomen, heet vergetelheid. Deze, die op beide haer elleboogen, en met de handen in malkander staet en leunt, word gezegt vadsigheid. Deze, die gy met den roozenkrans, en van geurige zalven druipen ziet, voert den tijtel van wellustigheid. Deze met haer drijvende en wildweidende oogen, heet dolligheid. Deze met haer glimpend vel, en dik gemest lichaem, draegt den naem van leckernye. Ook ziet gy twee Goden onder mijn vrouwvolk, waer van den eenen Ontucht, en den anderen Diepslaep genoemt word. Deze bende, zegge ik u, is my zoo getrouw en behulpsaem, dat ik de gantsche wereld daer mede onder mijn gebied [p. 10] brenge, ja zelfs ook over de Koningen regeere.     Gy hebt van mijn geslacht, opvoedinge, en gezellinnen gehoort. Luistert nu eens naerstelijk toe, wat ik de Goden en menschen al winst en voordeel toebrenge, en hoe verre dat mijne Godheid haer uitstrekt, op dat niemand en koome te denken, dat ik my zelven zonder oorzaeke den naem van Godinne toeschryve. Indien God te zijn daer in bestaet, dat men aen de menschen weldaet bewijst, gelijk by yemand wel ter snede geschreven is, en indien de genen, die wijn, of graen, of eenige andere diergelijke gerieflijkheid aen de menschen getoont hebben, met recht in den Raed der Goden ontfangen zijn: waerom zou ik dan niet met reden de voornaemste onder al de Goden genoemt en geacht worden, die alleen alle dingen aen eenen ygelijken verleene? Voor eerst is ’er niets aengenaemer, noch kostelijker, dan het leven; maer het begin daer van, wien moet men dat toch dank weten, dan my? Is het de lancye van Pallas, of de schild van Jupiter, die tot de teelinge en den aenwas van het geslachte der menschen dient? In tegendeel, zelf die groote Monarch, die met eenen wenk den heelen Berg Olympus doet schudden, moet zijnen drietandigen blixem afleggen, en dat flickerend aengezicht, waer mede hy, als ’t hem lust, al de Goden vervaert maekt, ja den armen hals moet, even als een Komediant, in een andere personaedje veranderen, wanneer hy, gelijk hy dagelijks gewoon is, zich onderwind kinderen te maeken. Ook zijn ’er de Stoischen, die hun zelven niet minder, als Goden achten. Maer, zoo ’t u lust, kiest ’er eens eenen uit al den hoop, en die de fijnste en staetigste onder hun allen is, ook deze (hy mag zijnen baerd houden, die het [p. 11] merk der wijsheid is, hoewel ’er de boeken ook af verzien zijn) zal voor gewis zijn gestreng wezen afleggen, het voorhooft ontrimpelen, en die onwederleggelijke grontregelen achter wege laeten, en voor een wijl mal en dwaes wezen moeten; Kortelijk, by aldien dat wijshoofd gezint is Vader te worden, zoo moet hy my, my, zegge ik, in den arm neemen. Maer waerom koute ik, na mijne maniere, niet wat openhertiger met u lieden? Ey zeg eens, mijn vrienden, is ’t het hooft, is ’t het aengezicht, de handen, of d’ooren, die men voor eerbaere leden houd, welke tot de teelinge der Goden en menschen dienen? O neen, maer dat lid, ’t welk zoo mal en bespottelijk is, dat het ook niet zonder lachen kan genoemt worden, is het gene, waer door het menschelijke geslachte word voortgezet. Dit is die heilige fonteine, waer uit alle dingen haer leven scheppen veel meer en beter, dan uit dat verborgen viertal van Pythagoras. Maer nu, wat man, ey zeg eens, is ’er toch in de wereld, die hem onder het juk des huwelijks zou begeeren te buigen, indien hy, gelijk die wijshoofden gewoon zijn, de ongemacken van dat leven by zich zelven eerst eens naerstig ging overleggen: of wat vroupersoon zou toch eenen man kunnen dulden, indien zy den gevaerlijken arbeid van ’t baeren, indien zy de moeielijkheid, die aen d’opvoedinge der kinderen vast is, of kende, of overpeinsde? Nu dan, indien gy de huwelijken voor uw leven te danken hebt, en dat gy aen mijn Staetdochter Dolligheid voor het huwelijk dankbaer moet wezen, zoo vat gy zeeker wel, hoe gy in my gehouden zijt. Ook gebeurt het somwijle, dat een weduwe, die al deze ongemacken bezocht heeft, haer zelve op nieus daer in steekt; hoe zou dit an- [p. 12] ders gebeuren kunnen, ten waere dat de Godheid van mijne Staetdochter Vergetelheid daer in werkte? De Poëet Lucretius houd het met Venus, en schrijft haer toe den oorsprong en voogdye van alle dingen; maer zy zelve zal noit kunnen ontkennen, dat haer vermogen kreupel en vruchteloos is, ten zy datze van onze Godheid geholpen word. Zoo komen dan uit dit ons dronken en belachelijk spel, niet alleen voort de stuersse Philosophen, welker plaetse nu bekleeden de genen, die men door de bank Monniken noemt, maer ook de prachtige Koningen, d’eerwaerdige Prelaeten, en driemael heilige Pauzen; eindelijk ook die ganschen troep van Goden der Poëeten, die zoo is aengewassen, dat schier den heelen berg Olympus, hoe breed dat hy ook wezen mag, te kleen valt, om al dat kanaelje te bergen.     Maer het zou weinig om ’t lijf hebben, indien men my alleen most danken als den oorsprong en de fonteine van ’t leven: Ik zal u ook toonen, dat al de gerieflijkheden, waer mede het leven verzelt gaet, uit mijne miltheid ontstaen. Ey zeg eens, wat is toch het leven, zou men het wel een leven mogen noemen, indien men de wellustigheid weg neemt? Ik zie wel, wat gy hier denkt. My aengaende, ik dacht het wel, dat ’er niemand onder u lieden zoo wijs, of eer zoo mal, neen, laet ik noch zeggen, zoo wijs was, dat hy hier anders gevoelen zoude: Ja zelf ook de Stoische Philosophen en zijn zulke vyanden van de wellustigheid niet, al weten zy hun zoo te houden, en die zoo zwart te maeken by het gemeene volk, ik denk daerom, op dat zylieden, als ’er andere de walg af steeken, daer in alleen te ruimer mogen gaen weiden. Maer waerachtig, laten zy eens spreken, zoo als het hun op ’t herte leid, [p. 13] zullen zy niet bekennen, dat het leven in allen deele treurig, zonder vermaek, onlieffelijk, onsmaekelijk, en vol moeielijkheden is, indien het van de wellustigheid, dat is, van de sausse der zotheid, niet onderhouden word? En hoewel het getuigenis van onzen Poëet, dien noit genoeg geprezen Sophocles, hier volstaen kan, die ons dezen heerlijken lof zingt.             Geen leven meer vermaek en geeft,             Dan als men zonder Wijsheid leeft;     Niettemin, wel aen, wy zullen de geheele zaek by stucken gaen opnemen. Voor eerst weet yder een wel, dat de eerste tijd van ’t menschelijk leven buiten dispuit eenen ygelijken de meeste zoetheid en aengenaemheid verleent. Wat is het, dat de kinderen by al de wereld zoo aengenaem maekt? wat port ons dezelve zoo te kussen, zoo te streelen, en met zulk een zorge te koesteren, dat zelf ook de vyanden niet weigerig vallen om hun te helpen; indien het niet en was het aenlokzel der zotheid, daer de voorzichtige Natuure de nieugebore kinderkens voordachtelijk mede begiftigt, op dat zy, even als met een belooninge van wellustigheid, verzoeten mogen de moeielijkheden van de genen, die hun opqueeken, en de gunste winnen van de genen, die hun bewaeren? Hier op volgt de jonkheid; maer hoe wellekom is dezelve by alle menschen, hoe ongeveinst word dezelve van hun begunstigt, hoe yverig voortgeholpen, hoe gedienstelijk de helpende handen gereikt? Maer zegt toch eens, waer haelt de jonkheid deze gunste van daen, indien zy dezelve van my niet en heeft, die haer de weldaet bewijze, dat zy geen verstant hebben, en derhalve vry zijn van alle geknies en zorge? Wanneer ze nu grooter [p. 14] geworden, zoo verre komen, dat zy door de hanteering en oeffeninge van zaeken wat manlijk beginnen te gelijken, terstont, ik zeg het u met waerheid, zoo vervalt die aengenaeme schoonheid in ’t aengezicht, zoo verflaeut de lustigheid, zoo gaet de blymoedigheid over, en al de wackerheid verslenst. Ja hoe men verder van my afwijkt, hoe men al minder leven heeft, tot dat eindelijk de gemelijken ouderdom komt, die zoo wel haer zelve, als anderen in de weeg is. En het was niet mogelijk, dat yemand onder de menschen de moeielijkheden desselven zou uitstaen, indien ik, die met zulk een elende begaen ben, met mijne hulpe niet daetlijk by de hand was, en de genen, die nu met eenen voet in ’t graf gaen, zoo veel als doenlijk is, wederom jong maekte, even gelijk de Goden by de Poëten de genen, die in levensgevaer zijn, gewoonlijk te hulpe komen met eenige verwisseling van gedaente. Hierom heeft het gemeene volk geen ongelijk, ’t welk gewoon is zoodanige oude luiden kints te noemen. Indienge nu weten wilt, hoe deze gedaentewisseling in zijn werk gaet, dat zal ik u ook zeggen. In ons gezegent Leckerland is de bron van den vliet, die haeren naem draegt van onze Kameniere Vergetelheid; want in de Helle, schoon het de Poëten daer van zoo breed hebben, vloeit niet anders dan een kleen beexken. Ik geleide hen tot deze geluckige fonteine, op dat zy met dit zoete vocht van vergetelheid de zorgen des herten afgespoelt hebbende, allengs weder mogen verjongen. Maer het brein, zeggen zy, leutert hun alreede, de wijsheid is hun al ontwaeit. Ik beken dat. Maer het zelve is weder jong zijn. Want een kind te wezen is niet anders dan leuteren, en als een kieken zonder hooft loopen. [p. 15] Is ’er wel iets in dien levens tijd zoo behaegelijk, dan het gene, dat geen gemeenschap heeft met de wijsheid? Want wie is ’er, of hy zal een kind, ’t welk de wijsheid van eenen man heeft, niet anders als een Monster vlieden en vloeken? Hier mede stemt ook het gemeen zeggen: Weg met eenen jongen, die te vroeg wijs is. Wie is ook de gene, die zijnen ommegang of gemeenschap zou zoeken te houden met zulk eenen gryzert, die by zoo groote ervarentheid van zaeken, noch wackerheid van verstant, en scherpsinnigheid in ’t oordeel behouden hadde? ’t Is derhalve mijn weldaed, dat een ouden man zijn zinnen niet by een houd. Maer echter is ondertusschen deze mijn zinnelooze van die kommerlijke zorgen ontslagen, die den geest van eenen wijzen zoo verdrietig en moeielijk vallen. Hy is ondertusschen de vrolijkheid van ’t geselschap. Hy en word niet gewaer het levens verdriet, ’t welk by mannen, die noch in de bloem van hunnen tijd zijn, naeulijks geduldig geleden word. Ja somwijle begint in hem, zoo wel als in den Gryzert van Plautus, het aengenaem minnevyer t’ontvonken, hoe ongeluckig was hy wel, indien hy wijs ware! Maer onderwijl is hy door mijne weldaet geluckig, onderwijl by de vrienden aengenaem, en een zoet en genoegelijk koozer. Zoo vloeit ook by onzen Homerus uit Nestors mond een reden zoeter dan honig, daer de tael van Achilles stuers en onsmaekelijk valt. Die zelve Poëet beelt ook de oude mannen uit, die op Stadsvesten by malkander zittende, een zoete praet houden. En hier in overtreffen zy ook de kintsheid, die wel zoet, maer niet bequaem is om te koozen, en het zoet vermaek des levens, te weten, het koddig praten ontbeert. Doet hier by, dat de oude lie- [p. 16] den een zonderling vermaek scheppen in de kinderen, en de kinderen van gelijken met de ouden lieden gedient zijn, gelijk God altijd gelijk by gelijk voegt. Want waer in verscheelen zy toch van malkanderen, indien gy de rimpelen van den ouden man, en zijne hooge jaren uitzondert? Anders komt in hun de blontheid van ’t hair, de tandelooze mond, het bekrompen lijf, de lust tot melk, het stamelen, kakelen, het beuzelen, de vergetelheid, en onopmerkentheid, in ’t kort, alles wat gy bedenken kunt, met malkanderen over een. En hoe meer zy den ouden dag naderen, hoe zy meer na de kintsheid gelijken, tot dat zy eindelijk, even gelijk de kinderen, zonder eenig verdriet, zonder gevoelen van de dood, uit het leven komen te scheiden. Laet ’er nu vry yemand komen, en deze mijne weldaed eens gaen vergelijken met de gedaentewisseling, die d’andere Goden in ’t werk stellen. Ik en wil nu niet zeggen, wat zy uitvoeren, wanneerze verbolgen en gram zijn; maer hunne liefste troetelkinderen zijn zy gewoon te veranderen in boomen, in vogelen, in krekels, ja ook in Slangen: even als of zoo te veranderen eenigsins beter ware, dan om te komen. Maer wat my belangt, ik laet den mensch den zelven wezen, en herstelle hem alleen in het beste en geluckigste deel des levens. En indien de menschen hun gansch en gaer van alle gemeenschap met de wijsheid onthielden, en met my geduerig hunnen ommegang hielden, zoo zouden zy zeeker van geenen ouderdom weten, maer in een geduerige jonkheid gelukkig hun leven leiden. En meent gy dat ik de waerheid niet en zegge? Laet uwe oogen maer eens gaen over die stuursse gemoederen, die of met de Philosophie, of met ernstige en zwaere zaeken hun [p. 17] hooft breeken, gy zult zien dat zy door de bank al grijze hairen krijgen, eer zy noch te degen jongelingen zijn, dewijl namentlijk allengs de geesten, en het levendig sap uitgeput worden door de bekommernissen, en geduurige en spitse werkelijkheid der gedachten; daer in tegendeel mijn zoete Zottebollen vet en glad zijn, en, gelijk men zegt, zoo wel gedaen, als kleene speenverkens, en zy zouden zeeker ook noit eenig ongemak van den ouderdom gewaer worden, indienze niet een weinig (gelijk het gebeurt) van de Wijshoofden besmet wierden. Zoo weinig laet het menschelijk leven toe, dat ’er iets in allen deele geluckig zou wezen. Hier zou my ook dienen kunnen het bondig getuigenisse van het gemeen spreekwoord, ’t welk ons zegt, dat het alleen de Zotheid is, die de jonkheid, andersins vluchtig van aerd zijnde, weêrhouden kan, en dat de gekken niet grijs en worden. Invoegen dat zy ’t al heel wel gevat hebben, die onze Brabanders nageven, dat hunne zotheid meer en meer toeneemt, hoe dat zy hooger jaeren krijgen, hoewel dat andere menschen gewoonlijk met de jaeren wijs worden. Ja daer en is geen volk in de wereld, waer mede men zoo vermaekelijk, als met henlieden, kan leven en omgaen, of dat het verdriet van den ouden dag minder gewaer word. De genen nu, die zoo wel om het land, als om de maniere van leven, hunne naeste buuren en medegezellen geacht worden, dat zijn mijne Hollanders: want waerom zou ik hun voor de mijne niet reekenen, die my zoo getrouwelijk dienen, dat zy daer door by ’t gemeene volk den schoonen titel van Mal bekomen hebben? ja zy pronken daer ook mede, zoo wijd ist ’er van daen, dat zy hun daer over schaemen zouden. Laet nu de [p. 18] groote onwetenheid der menschen voor den dag komen met de toveressen Medea, en Circe, met Venus en Aurora, ja ik en weet niet wat voor een fonteine gaen zoeken om weder jong en jeugdig te worden, daer ik alleen de gene ben, die hun kan jong maeken, en dat ook gewoon ben te doen. By my is dat wonderlijk sap, waer mede Memnons dochter de jeugd van haeren Grootvader Titon verlengde. Ik ben die Venus, die Phaon zoo schoon en jeugdig gemaekt hebbe, dat de bevallijke Sapho van hem niet duuren konde. Zijn ’er eenige kruiden, of belezingen, is ’er eenig fonteinwater, dat niet alleen de vervalle jonkheid herstelt, maer (’t welk noch wenschelijker is) geduurig bewaert, ik ben alleen de gene, die daer over ’t bewint en gebied hebbe. Indien gy nu altezamen van dit gevoelen zijt, dat ’er niets beter is, dan de jonkheid, en niets afzienlijker, dan den ouderdom, zoo ziet gy, meen ik, hoe zeer gy in my gehouden zijt, die u zoo groot een goed bewaere, en zoo veel ongemaks uit de wege doe.     Maer waerom ben ik noch met de menschen doende? Doorsnuffelt den heelen Hemel, ik ben te vreden, dat mijnen naem my tot schande gedye, indien ’er slechts iemand onder de Goden gevonden word, die wat aengenaems en bekoorlijks heeft, zonder dat hy met mijne Godheid eenigen ommegang houd. Hoe komt het toch, dat Bacchus altijd een jongeling en ruig van hair is? Gy ziet, dat hy als een gek en dronken bloed leeft, dat hy zijnen geheelen tijd overbrengt met slempen, danssen, springen, en speelen, zonder dat hy de minste kennis houd met de wijze Minerva. Kort om, hy is wonder wel te vreden, als zijne aenbidders hem die- [p. 19] nen met brootdronkentheden en malle parten, zoo ver is ’t ’er van daen, dat hy begeeren zoude voor wijs gerekent te worden. Hy mag het ook wel lijden, dat men hem na eenen gek noemt, en neemt het al ten goede, wanneer de boeren uit aelwaerdigheid zijn trony, daer hy voor de deur van zijnen Tempel zit, met most en rijpe vygen beschilderen; daer het spreekwoord, hy is gekker dan Morychus, van daen komt. Maer wat krijgt hy niet wel schempscheuten in d’oude Komedie, daer men gewoonlijk elk het zijne zeide? O Narachtigen God, zeggen zy, en wel waerdig om gebroed te worden uit Jupiters Dye. Maer zou men niet liever dezen nar en gekskap willen wezen, die altijt koddig, altijt jeugdig is, en eenen ygelijken vermaek en tijtkorting verleent, dan zelf ook Jupiter, dien dubbelhertigen, voor wien de heele weereld vervaert is, of Pan dien grijzen Boxvoet, die gewoon is over al de beest te stellen, of Vulcanus den asbeer, die altijt ziet, als of hy uyt de zwarte kolen gekropen was, of zelf ook Pallas, vervaerlijk met haer Gorgonisch masker en lancye, en die altijt een stuurs gezicht zet? Ey zeg eens, waerom word Kupido niet oud? Wat reden is ’er, dan dat hy een potteboef is, en niet dan malle grepen uitvoert, en denkt? Waerom groeit Venus in alle schoonheid op? om dat zy namentlijk met my vermaegschapt is, waerom zy ook op haere wangen de verwe draegt van mijnen Vader Plutus, en by onzen Homerus, de gulde Venus genoemt word. Ten anderen, indien wy de Poëten gelooven mogen, of de beelthouwers, die de Poëten nabootsen, zoo is zy altijt lachens gezind. In ’t kort, wat Godheid is ’er oit Godsdienstiger gevyert by de Romeinen, dan Flora, die de Moeder is [p. 20] van alle wellustigheden? En buiten dit, indien men by Homerus, en al d’andere Poëten eens naerstig wilde gaen onderzoeken, hoe het ook de stuursse en barsse Goden al maeken, men zal haest gewaer worden, dat hun de gek uit de mouw kruipt. Wat hoeve ik u lieden het leven van al d’anderen te vertellen? Daer is zelf Jupiter de blixemdraeger, die zijn minnespel en sluikeryen niet zoodanig bewimpelt, of gylieden hebt genoeg van zijn ranken gehoort; daer is de barsse Diana, die vergeten hebbende de maegdelijke eerbaerheid, en niets en doende dan ter jacht gaen, ondertusschen in de liefde van haeren Endimion brand. Maer ik heb liever, dat Momus hun die fraeie stucken onder den neus wrijft, die dat wel eer gewoon was te doen. Doch onlangs is hy van henlieden met Ate de quaedstookster uyt oploopentheid van boven neder geworpen, om dat hy de gelukzaligheid der Goden met zijne wijsheid ontydig verstoorde. En het slimste van allen is, dat den armen bloed by niemand hier beneden huysvesting kan vinden, zoo verre is ’t ’er van daen, dat men hem in de Hoven der Princen zou laeten komen, daer nochtans mijn Kameniere de Pluymstrijkster gezag voert, die immers soo slim met Momus, als het lam met den wolf, over een komt. Nu laet ik u lieden eens denken, of de Goden niet openhertiger en vrolijker in de bocht springen, hun gemackelijk koesterende, gelijk Homerus zegt, zonder eenen eygenzinnigen berisper na d’oogen te zien. Hoe steeken daer Priapus de brootkruimen? Hoe listig weet Mercurius hun daer de beurs te snijden, om hun aen ’t lachen te helpen? Ja zelf Vulcanus speelt ook voor gek in het gastmael der Goden; en weet nu met den hinkert te maeken, nu met schempscheu- [p. 21] ten, dan weder met koddige propoosten den ring te vervrolijken. Ook is ’er Silenus dien ouden Susanneboef, die den belachelijken boerendans gewoon is te danssen, daer den dicken Polyphemus met zijn valsche stem, en de barrevoetse Nymphen by komen. Daer huppelen de Satyrs met hunne boxvoeten zoo geil en dertel, als zy groot zijn. Pan helpt ’er eenen ygelijken aen ’t lachen met eenig koddig deuntje, dien zy liever zoo hooren willen, dan de Muzen zelve, voornaemelijk als hun den Nektar begint in de kop te loopen. Maer dat ik nu eens vertellen ging, wat die dronke Goden wel uitvoeren, wanneer de tafel is opgenomen; waerachtig, het zijn zulke zotte dingen, dat ik my zelve dikwils niet van lachen onthouden kan. Doch het is beter, dat ik dien pot toedecke, of hier misschien ergens een luistervink stont, en ons bekraejen ging, dat wy de speultjes vertellen, daer Momus hem zelven door in ’t lijden holp.     Maer laet ons nu, gelijk onzen goeden Homerus gewoon is, den Hemel verlaeten, en weder op d’aerde komen, wy zullen bevinden, dat hier geen vrolijkheid of geluk te haelen is, ten zy dat men my in den arm neeme. Voor eerst kunt gy zien de groote voorzienigheid der Natuure, want zy, die de Moeder en oorsprong is van het menschelijk geslachte, heeft zorge gedraegen, dat toch de sausse der zotheid nergens gebreeken zoude. By de Stoischen word de wijsheid niet anders uitgebeelt, dan na reden te leven; en in tegendeel de zotheid, dat men zich van zijne genegentheden laet leiden. Op dat derhalve het leven niet al te droevig en ongemackelijk zou vallen, heeft Jupiter te wege gebracht, dat in ons de genegentheden ongelijk meer kracht zouden heb- [p. 22] ben, dan de reden; ja zoo veel, als een half once van een pond, verscheelen zouden. Hy heeft, behalve dit, de reden in eenen bekrompen hoek van ’t hoofd zoo veel als gevangen gezet, en het geheele lichaem aen de tochten en ontroeringen ten beste gegeven. Onder deze tochten zijn twee groote dwingelanden, die voornaemelijk den baes speelen, de gramschap, die inwendig het borstkasteel, ja ook zelf het herte, de bronader des levens, bezet houd, en de begeerlijkheid, die, tot onder aen den buik toe, haer gebied wijd en breed uitstrekt. Hoe kloek en onvertsaegt dat deze twee troepen zijn, en hoe weinig de eenige onnoozele reden daer tegen vermag, dat geeft de dagelijkse ervarentheid genoeg te kennen; want daer de reden haer keel schor en heesch roept, en wetten van eerbaerheid voorschrijft, het eenigste dat zy doen kan, zoo houden zy haeren Koning voor de gek, en stellen noch veel uitsinniger de beest, tot dat hy eindelijk moede en mat zijnde, van zelfs de wijk neemt, en zijnen vyanden het veld laet. Wyders, om dat men den man, die tot het bewint van zaeken geboren is, een weinigje met het poeder van reden bestroyen most, zoo heeft de natuur, om hem in zijn verlegentheid wat te recht te helpen, met my gelijk in al d’andere dingen, te raede gegaen. En wat zou ’t met hem geweest hebben, was ik niet daetlijk in de weer geweest met eenen raed, die mijne zotheid waerdig was? te weten, dat zy hem zou koppelen aen een vrouwe, een dier dat wel zot en onhebbelijk, maer echter belachelijk en aengenaem is; invoegen dat de man my wel danken mag, dat hy zijnen zwaermoedigen geest binnens huis, even als of hy in een geduurig Komedyspel was, met haere malligheid vermaeken kan. Wel is waer, dat [p. 23] Plato schijnt in twijffel te trecken, of hy de vrouwe onder de redelijke of onredelijke dieren most reekenen, doch daer mede wilde hy niet anders te kennen geven, dan de zonderlinge zotheid van dat geslachte. En indien by avontuure eenige vrouwe zoo wijd verzeilt, datse voor wijs geacht wil worden, die recht niet anders uit, dan datse dubbeld gek word, even als of yemand een koe wilde doen worstelen, tegen de wetten en d’order van de natuure. Een aep, zeggen de Grieken voor een gemeen spreekwoord, is altijt een aep, al dede men hem een purpere jak aen: zoo mede is een vrouw altijt een vrouw, dat is, een malloot, gy moogt haer aentrecken, al wat gy wilt.     Evenwel houde ik niet dat het vrouwelijk geslachte zoo gek is, datse over my wrocken zullen, om dat ik, die zelf een vrouwe, en de Zotheid ben, haer de zotheid koome toe te schrijven. Zy mogen de zaek eens met ernst overwegen, en ik verzeekere u, zy zullen ’er de Zotheid voor danken dat zy in geluk de mannen verre te boven gaen. Voor eerst, om de schoonheid van gedaente, die zy met recht waerdeeren voor het kostelijkste van alle dingen; dewijl hun dezelve voor geweer dient, waer mede zy ook zelf de tyrannen onder de knye krijgen. Die norsheid van wezen, die ruige huid, dien breeden baerd, die puure outachtigheid in den man, waer komt die toch anders van daen, als van de gebreckelijke wijsheid; daer onderwijl in het vrouwvolk de gladde wangen, de geduurige fijnheid van stem, en de zagte huid, even als na een oneindige jonkheid gelijken. Ten anderen, wat gaet haer toch meer in dit leven ter herte, dan dat zy het manvolk ten hoogste behaegen mogen? Hier toe dient al dat optoojen, dat [p. 24] strijken, dat baden, zoo veel kemmens, zoo veel zalvens, zoo veel welriekende dingen, zoo veele vonden om wangen en oogen te fatsoeneeren, te schilderen, en te blanketten. Kort om, is ’er wel iets, dat haer aengenaemer by de mannen maekt, dan de zotheid? Wat is ’er, dat zy het vrouvolk niet toelaeten? En wat winnen zy daer toch mede, dan datse wat wellust genieten? Zy nu brengen geen vermaek toe, dan met haere malligheid. En niemand zal my hier heeten liegen, die by zich zelven eens gaet bereekenen, wat malle redenen de man tegen zijn vrouw wel uitslaet, hoe zot, dat hy zich aenstelt, zoo wanneer hy van voornemen word om haer te genaken. Gy hebt dan gehoort, waer het eerste en voornaemste vermaek des levens van daen komt.     Evenwel zijn ’er zommige, en voornaemelijk onder d’oude lieden, meer Kittebroers dan vroumannen, die in een drinkgelag al hun vermaek stellen. My aengaende, ik laet een ander eens denken, of men op een gastmael recht vrolijk kan wezen, als ’er geen vrouwpersoon tegenwoordig is; dit is altijt zeeker, dat de gasten geen tier hebben, zoo daer de Zotheid niet onder komt. Invoegen dat, indien ’er geen boffon by de hand is, of een die met gemaekte potsen doet lachen, zy eenen bootsemaker of huuren, of anders eenen koddigen panlecker aen de hand hebben zullen, die met belachelijke, dat is, zotte propoosten, de stilte en somberheid van de gasten weet te verdrijven. Want wat zou het toch te bedieden hebben, of men met zoo veele pasteyen, zoo veele taerten en delicatessen, den buik vulde; indien men geen zorge droeg, dat onderwijl de oogen en ooren, ja den heelen geest met lachen, kluch- [p. 25] ten en koddigheden, verquikt en gevoed wierde? Maer ik alleen ben de gene, die zulke banketten weet op te disschen. Ja ook zelf de gewoonten, die op de Gasteryen in zwang gaen, te weten, om eenen Koning loten, op het schaekberd spelen, malkanders gezontheid drinken, den berkemeyer al zingende laeten omgaen, den myrtekrans, na den stijl der ouden, den genen opzetten, die zingen moet, het danssen en bootsemaeken; al deze geestige manieren en zijn niet uitgevonden by de zeven Grieksche wijzen, maer alleen van my, ten beste van ’t menschelijk geslachte, verzonnen. Onderwijl is het met deze dingen zoodanig gelegen, dat hoe zy meer met zotheid vermengt zijn, hoe zy meer voordeels toebrengen aen het menschelijk leven, ’t welk geen leven schijnt te moeten genoemt worden, indien het somber en droevig is. En daer en is geen twijffel aen, of het zal zoo wezen, indien gy het verdriet, daer het mede verzelt gaet, niet met diergelijke fratsen verjaegt.     Maer misschien zijn ’er eenige, die ook deze soorte van wellustigheid verachten, en al hun vermaek stellen in de liefde en gemeenschap van hunne vrienden, drijvende dat men de vrientschap boven alle dingen moet achten, ja dat wy dezelve alzoo weinig ontbeeren kunnen, als de lucht, het vyer, en het water, en datse zoo vermaekelijk is, dat hy, die dezelve koomt weg te nemen, de zonne van de menschen weg neemt, kort om, zoo eerlijk (by aldien dit hier te passe komt) dat zelf ook de Philosophen gewoon zijn haer onder de voornaemste goederen te reekenen. Maer hoe zult gy opzien, indien ik u toone, dat ook dit groote goed zijnen oorsprong van my heeft? Ik en zoek hier den toe- [p. 26] vlucht niet te nemen tot eenige listige argumenten, die by de spitsvinnige Logisten gebruikt worden, maer ik zal u de zaek, gelijk men zegt, als met vingeren indrucken, en u dezelve doen voelen en tasten. Zeg dan eens, d’oogen te luiken, te missen, te pinkoogen, geen oordeel te hebben in de gebreeken der vrienden, ja ook eenige tastelijke gebreeken als deugden te beminnen, en als verbaest te staen over dezelve, dunkt u dat anders te wezen, dan zotheid? Als een Minnaer de sproeten kust, die zijn Matres in ’t aengezicht heeft, of zijn genoegen schept in haeren stinkenden neus; als een Vader zijnen scheelen Zoon lodderoog noemt, kan yemant zeggen, dat dit anders, dan puure malligheid is? Die lust heeft, mag dit voor een zotheid uitschreeuwen: niettemin blijft deze zotheid alleen de gene, die de herten aen een bind, en de vrienden weet by malkanderen te houden. Ik spreeke van menschen, onder de welke niemand zonder gebreeken geboren word; hy is de beste, die met de minste behangen is. Maer wat die wijshoofden belangt, die hun zelven voor Goden achten, de vrientschap wil, of onder hun niet woonen, of zy valt ’er door de bank stuurs en onaengenaem, en alleen noch maer tusschen weinigen, want tusschen geene derve ik niet wel zeggen. Dit komt nergens van daen, dan om dat het meerendeel der menschen met de kop gequelt is, ja daer is niemand, of de key leutert hem op veelerhande manieren, en daer kan geen overeenkominge wezen, dan onder menschen, die na malkanderen aerden. En indien ’er somwijle eenige onderlinge genegentheid tusschen die sombere gemoederen koomt te groeien, die is in geenen deele bestandig, noch duurzaem; want dat volk is te gemelijk, en heeft al te veel oogen, en ziet [p. 27] zoo scherp op de feilen en gebreeken van hunne vrienden, datse geen Arenden of Slangen in scherpigheid van gezicht hoeven te wijken. Maer wat zijn zy wel leepoogen in hunne eigene gebreeken te zien, en hoe weinig worden zy gewaer den bult, dien zy op den rug hebben? Dewijl het dan zoodanig met de menschen gelegen is, dat zy altezamen van natuure grove gebreeken onderworpen zijn, daer by noch komende de verscheidenheid van genegentheden en oeffeningen, zoo veel struikelens, zoo veel dwaelens, en zoo veele toevallen van ’t menschelijk leven: hoe zal het mogelijk wezen, dat deze achterdochtige hondertoogen een uure tijds met malkanderen in oprechte vrientschap zullen volherden, indien zy ’t geluk niet en hebben dat zy verzelt zijn met die buigsaemheid van zeden, die in der daet niet anders dan malligheid is? Maer zeg toch eens? die vriendelijke Cupido den oorsprong en vader van alle verbintenisse, is die zoo steekeblind niet, dat hem alle wanschape tronien schoon schijnen? En brengt hy van gelijken ook onder u lieden niet te wege, dat een yder het zijne voor schoon reekent, invoegen dat een krommen Bestevaer niet minder verzien is met zijn Besje, als een Vryer met zijn Beminde? Deze dingen gaen doorgaens in zwang, en men houd ’er den spot mede: en niettemin deze belachelijkheden maeken het leven vermakelijk, en lijmen de herten aen malkanderen.     Al wat ik tot hier toe van de vrientschap gezegt hebbe, dat moet men noch veel meer gevoelen van het huwelijk, dat zeeker niet anders, dan een onscheidelijke vereeniging des levens is. O Hemel! wat zou men wel echtscheidingen, ja stucken, noch [p. 28] slimmer dan echtscheidingen, doorgaens gewaer worden, indien den huisselijken ommegang van man en vrouwe, door flatteeringe, door boertery, door buigsaemheid, bottigheid, en veinzinge, een volk, dat ik voor mijn lijfwacht houde, niet vlijtig ondersteunt en verquikt wierde? Waerachtig, hoe weinige huwelijken zouden ’er wel gesloten worden, indien de Bruidegom eens naeukeurig ging onderzoeken, wat speultjes dat schuw en eerbaer Maegdeken, gelijk het schijnt te wezen, wel uitgespeult heeft, eer het noch eens wist, wanneer haeren trouwdag zou komen? ja hoe weinige huwelijken zouden ’er wel stant grijpen, indien ’er niet menigten van de staeltjes der vrouwen, of door d’onachtsaemheid van den man, of door dat hy een goê Lom is, verholen bleven? ’t Is wel zeeker, dat men de zotheid deze dingen moet toeschrijven: maer die nochtans brengt onderwijl te wege, dat de vrouw by haeren man, en de man by zijn vrouw aengenaem is, dat men in ’t huishouden rust heeft, en dat het maegschap niet van malkander vervreemt. Men lacht om den goeden Hals, men noemt hem Koekoek, Hoorenbeest, en wat noch al niet? wanneer hy met zijn lippen in de weer is, dat toch de traentjes van zijn Alderliefste, die hem zoo weet te kroonen, niet zouden verloren gaen. Maer in zulker voegen onwetende te zijn, wat is dat wel geluckiger, dan hem zelven dag en nacht te verkniezen door jalouzye, en met bulderen het huis op zijn hoornen te nemen? Kort om, gy moet weten, dat ’er zonder my geen gemeenzaemheid, geen eenigheid des levens kan wezen: en dat noch het volk hunnen Prince, noch de Heer zijnen knecht, noch de dienstmaegt haer vrouwe, noch de [p. 29] meester zijnen discipel, noch de vriend zijnen vriend, noch het wijf haeren man, noch de huisheer zijnen huurder, noch d’eene kammeraed den anderen, noch de huisgenoot den huisgenoot, langer zou kunnen verdraegen, indienze niet onder malkanderen quamen mis te slaen, te vleien, voorzichtig wat toe te geven, en malkander zoo veel als den honig van malligheid om den mond te strijken.     Ik weet dat deze verhaelde dingen wel van gewicht schijnen, maer men zal u noch wat anders doen hooren. Ey zeg eens, zal die gene iemand beminnen, die zich zelven niet lief en heeft? zal die gene met eenen anderen over een komen, die met zich zelven oneenig is? zal die gene wel eenen anderen vermaeken kunnen, die zich zelven nors en moejelijk valt? Ik meen niet, dat yemand dit zeggen zal, of hy zou zotter zijn, dan de Zotheid zelve. Maer stelt nu dat ik de wereld eens ruime, het zal ’er zoo deerlijk uit zien, dat d’een den anderen niet en zal kunnen dulden, dat een ygelijk van hem zelven, en van zijn eige dingen de walg steeken, en zich zelven niet mogen veelen zal. Want de natuure, die in veele dingen meer een stiefmoeder als moeder gelijkt, heeft de menschen dezen quaeden indruk gegeven, en voornaemelijk de genen, die wat wijzer dan anderen zijn, dat zy met hun zelven niet voldaen zijn, en hun verbaezen over de dingen van anderen. Dit is een pest, die alle gaven, alle aengenaemheid, en zoetheid des levens verderft en te schande maekt. By voorbeeld, wat zal de schoonheid, de kostelijkste gave, die ons de Goden verleenen, toch baeten, indienze verslonst en veronachtsaemt word? Wat helpt de jonkheid, [p. 30] indienze met de zorgen der kommerlijke outheid verzelt gaet? Eindelijk, wat zult gy in alle ampten des levens of by u zelven, of by anderen met betaemelijkheid uitvoeren (want te doen dat betaemelijk is, volmaekt niet alleen de konst, maer ook al ons werk) indien haer niet daer onder vermenge deze snedige Eige Liefde, die ik met recht voor mijn eige Zuster houde? zoo wacker weet zy mijn zaeken overal voort te zetten. Maer moet men niet bekennen, dat ’er geen zotter ding in de wereld is, dan zich zelven te behaegen? dan over zich zelven verwondert te wezen? En wederom, wat zult gy toch uitvoeren, dat heerlijk, dat aengenaem, en betaemelijk wezen zal, indien gy u zelven mishaegt? Ontbloot het leven eens van deze sausse, en terstont zal de Redenaer in zijne wackerheid verflaeuwen, de Musikant niemants ooren kittelen met zijne toonen, men zal den guichelaer met zijne greepen uitstampen, men zal met den Poëet en zijne negen Muzen den draek steeken, de Schilder zal met zijn konst om brood gaen, en den Doktor met zijn geneesmiddel qualijk aen de kost komen. Kort om, gy zult voor eenen schoonen Nireus een mismaekte Thersites, voor een jeugdigen Phaon een stokoude Nestor, voor de wijze Minerva een zotte Truy, voor eenen welspreekenden een stamelaer, en voor eenen Edelman een Boer schijnen: zoo veel leit ’er aen, dat een yder hem zelven pluimstrijke, en eenigsins met falyvouwen hem zelven eerst behaegelijk worde, eer dat hy anderen behaegen kan. Ja daer steekt noch al wat anders achter: want daer men geen grooter geluk vind, dan dat men zoekt te zijn, het gene men is, zoo brengt mijn Kameniere d’Eige Liefde te wege, [p. 31] dat ’er niemand is, of hy zal met zijne schoonheid, met zijn verstant, met zijnen staet, met zijn maniere van leven, en met zijn Vaderland vernoegt zijn; invoegen dat geen Yerlander met eenen Italiaen, noch een die uit Thracien van daen is, met eenen Atheenschen borger, noch een Scytier met de Inwoonders der Geluckige Eylanden, zou willen ruilen. En ô byzondere zorgvuldigheid der natuure, hoe heeft zy, in zulk een groote verscheidenheid der dingen, alles weten gelijk te maeken! Daer zy wat karig valt met haere gaven te geven, daer verleent zy gewoonlijk een weinigje van d’Eige Liefde, hoewel dit zeeker ook een zot zeggen van my is; even als of het geschenk van d’Eige Liefde niet onder de grootste gaven gereekent most worden.     Ik zal noch daerenboven zeggen, dat ’er geen deftige daed, zonder mijn aenstooken, word aengevangen; dat ’er geen uitnemende konsten gevonden zijn, zonder dat ik daer in gewerkt hebbe. Is de krijg het veld niet, waer op alle treffelijke daeden geoegst en bekomen worden? Maer kan ’er wel iet zotters uitkomen, dan dat men, om ik en weet niet wat voor redenen, zich in diergelijke gevechten steekt, waer uit beide de partyen altijt meer hinder, dan voordeel haelen? Want het gaet met de genen, die sneuvelen, gelijk het in Grieken ging met de soldaten van Megara; men reekende dat hun brood gebacken was. En als het nu zoo verre komt, dat de yzere benden van wederzijde stant houden, en de schorre trompet onder het slaen van den trommel gesteeken wordt, ey zeg toch eens, waer dienen dan de wijshoofden toe, die door het nachtbraeken uitgeteert zijnde, den adem pas haelen kun- [p. 32] nen, om datse noch een weinigje koud bloed in ’t lijf hebben? Hier moeten klouwers van mannen wezen, die dapper en kloekmoedig, en klein van verstant zijn, ’t en waere dat men liever zulke soldaeten hebben wilde, gelijk Demosthenes was, die de vyanden noch qualijk onder d’oogen gezien hebbende, zijnen schild daer heen wierp, en al zijn best aen ’t loopen teeg, volgende daer in den raed van den Poëet Archilochus; en te kennen gevende, dat hy alzoo slappen soldaet, als wijzen Redenaer was. Maer men zegt, dat wijs en rijp beraed de ziel van den Oorlog is. Ik wil wel bekennen dat zulks in den Veltheer vereischt word, maer dit beraed moet op zijn Krijgsmans, niet op zijn Philosoophs wezen; en zonder dat, zoo ziet men, dat zulk een heerlijk werk uitgevoerd word van slempers, roffiaenen, dieven, straetschenders, boeren, plompers, bankeroettieren, en diergelijk boeveschuim, maer niet door Philosophen, die gewoon zijn by het licht van de lampe te suffen. En zeeker, hoe onbequaem dat zulk een volk tot allerley handel des levens is, dat kan ons Socrates alleen getuigen, die door het Orakel van Apollo, dat misschien niet te wijs was, voor den wijsten van allen geoordeelt wierd; want als hy eens yets in ’t openbaer ten dienst van ’t gemeen ondernomen hadde te doen, most hy het werk laten staen, en wierd van al het volk wel leelijk uitgelachen. Doch om de waerheid te zeggen, die man is hier in niet zot geweest, dat hy zich zelven den naem van wijs niet toe-eigent, maer den zelven alleen Gode toeschrijft; en dat hy oordeelt, dat een wijs man zich behoort te wachten van in de regeering te komen; behalve dat hy liever had behooren te vermaenen, dat degene, die [p. 33] onder de menschen wil gereekent worden, zich met de wijsheid niet moet bemoeien. Wat was het toch anders, dan de wijsheid, waer door dien armen Hals zich bewegen liet, om op zijne beschuldiging den kroes met fenijn te drinken? Hy zweefde met zijnen geest in de wolken, en was doende met de Denkbeelden, hy mat de pooten van een vloye, hy verwonderde hem over de stem van een mugge, en ondertusschen wist hy zich niet te behelpen in de dingen, die ons gemeen leven betreffen. Maer de meester, die nu van zijn leven gevaer liep, word bijgestaen van Plato zijnen Leerling, zeeker eenen schoonen voorspraek, die ondernomen hebbende voor zijnen Meester te pleiten, zoo ontroert werd door het geraes van ’t volk, dat hy zijn reden ten halven most laeten steeken. Het ging niet een hair beter met Theophrastus, die zoo haest niet op den stoel geklommen was om te spreeken, of hy is schielijk stom geworden, niet anders als of hy den wolf gezien hadde. Ik geve u eens te denken, wat een braven man dit geweest zou hebben, om in den krijg de soldaeten een hert in ’t lijf te spreeken. Die groote Redenaer Isocrates was zulk een blooden Loer, dat hy zijnen mond niet en dorst open doen. Cicero de Vader der Roomsche welspreekentheid begost altijt te redeneeren met een onvoegelijke beteutertheid, even gelijk een kind dat zijn les begint op te zeggen met vreeze dat het een plak zal krijgen. En dan komt Quintilianus dit noch geestig uitleggen, als of het een teeken was van eenen voorzienigen Redenaer, en die bewust is van het gewicht der zaeke, die hy verhandelt. Maer als hy zoo spreekt, bekent hy dan niet rond uit, dat de wijsheid een hinderpael is, om te degen een zaek te verrichten? Ik [p. 34] zou by mijn keel wel eens weten willen, wat zulke Helden doen zouden, als het op een plokhairen ging, die wel half doot blijven, als het maer een woordenkrijg is. En dan derven zy quansuis noch voor den dag komen met de deftige spreuke van hunnen Plato, te weten, dat de Republijken bloeien zullen, indien de Philosophen aen ’t roer zitten, of indien de Regenten hun tot de Philosophie begeven. Maer ey lieve, gaet eens tot de Historyschryvers, gy zult zeekerlijk bevinden, dat het gemeene beste noit meer heeft te lijden gehad, dan wanneer het bewind desselven in handen van deze geletterde Pedanten geraekt was. De Catoos zullen hier, meen ik, genoegsaeme getuigenis geven, van welken d’een met zijn uitspoorige en zinnelooze beschuldigingen de rust van ’t gemeene beste beroerde, en d’ander de vryheid des Roomschen volks, daer hyze met al te groote wijsheid verdedigen wil, teenemael onder de voet helpt. Men mag hier de Bruten, Cassien, en de Gracchen wel byvoegen, zonder dat men Cicero ook eens hoeft uit te zonderen, die immers zoo schadelijk geweest is voor de Republijk der Romeinen, als Demosthenes voor die van Athenen. Aengaende nu Marcus Aurelius, neemt dat wy toegeven, dat hy een goed Keizer geweest is, hoewel men hem dien roem noch zou kunnen ontwringen, die daerom zijnen Burgeren lastig en haetelijk viel, dat hy zijn hooft zoo brak met de Philosophie. En of wy ’t al toestaen dat ’er op zijn persoon niet te zeggen viel, zoo is het nochtans zeeker, dat hy, met zulk eenen zoon achter te laeten, schadelijker voor ’t gemeene beste geweest is, dan hy door zijne rechtmaetige Regeeringe nut was. En zoo gaet het gemeenlijk met deze soorte van menschen, die geduu- [p. 35] rig de wijsheid zoeken, datse in alle dingen, maer echter voornaemelijk in het voortsetten van kinderen heel ongeluckig zijn; de natuur, denk ik, zorge draegende dat deze smette der wijsheid niet te diep onder de menschen zou inkruipen. Hier komt het van daen, dat de zoon van Cicero in geenen deele na zijnen Vader aerde, en dat de kinderen van dien wijzen Socrates meer na de Moeder, dan na den Vader zweemden, te weten, dat zy Schaepshoofden waren, gelijk dat niet heel vreemt van yemand geschreven is.     Maer noch was het eenigsins te dulden, indien deze Wijshoofden alleen Ezels aen de Lier waren in de gemeene bedieningen, maer zy hebben niet een hair meer bequaemheid tot allerley dingen, die in het leven voorvallen. Laet eenen wijzen man eens op een gastmael komen, hy zal of met zijn somber stilzwijgen, of met zijn verdrietige scherpzinnigheden oorzaeke van onlust wezen. Brengt hem eens aen den dans, gy zult hem zoo luchtig als een Kameel zien. Troont hem eens na den Schouburgh, hy zal zelf met zijn trony den volke in hun vermaek verhinderen, en die staetige Cato zal het Toneel moeten ruimen, dewijl hy zijn gestreng wezen niet veranderen kan. Komt hy by geval, daer men met malkander in de praet is, hy zal de wolf wezen, die schielijk het gezelschap verstomt. Indien ’er iets te koopen, iets te handelen, in ’t kort, indien ’er iets te beschicken valt van zulke dingen, zonder de welke dit dagelijks leven niet bestaen kan, gy zult dat Wijshooft eenen blok, en geen mensch achten: zoo weinig is hy bequaem, om hem zelven, of zijn Vaderland, of zijn vrienden ergens te dienen, om dat hy hem niet en verstaet op de maniere van [p. 36] doen, die onder de menschen gemeen is, en in geenen deele met ’s volks zeden en gewoonten over een komt. Ja het kan niet anders wezen, of hy moet zich zelven hier door eenen grooten haet op den hals haelen, dewijl hy in zijn doen en genegentheden den gemeenen zwier der wereld heel ongelijk is. Want wat geschied ’er toch in de wereld, dat niet vol zotheid steekt, en dat niet door zotten, in ’t aenzien van Zothoofden, gedaen word? Doch indien yemand zijn hooft wil volgen, en alleen tegen de geheele wereld opstaen, dien zoude ik raeden, dat hy, na ’t voorbeeld van den eigenzinnigen Timon, ergens in een Woestijne ging woonen, om aldaer in zijn eenigheid het vredig genot van zijne wijsheid te hebben.     Maer om tot mijn voorstel weder te keeren, wat dunkt u, mijn vrienden, is ’er wel eenig geweld, dat machtig was om die versteende en woeste menschen tot een Burgerdom by malkander te brengen, dan de pluimstrykerije? want de Poëten willen met de lier van Amphion en Orpheus niet anders te kennen geven. Toen de Romeinen overhoop laegen, en dat het niet veel en scheelde, of zy zouden malkander vernielt hebben, wat was het toch, dat hun weder vereenigde? Geschiede dit door een Philosophische reden? Geensins. Maer de Redenaer Menenius Agrippa onderhield het volk met een belachelijk en kinderachtig verdichtsel, hun vertellende, hoe al de leden van ’t menschelijk lichaem, onwillig zijnde om den luyen buyk langer te dienen, met malkanderen te zamen spanden, waer door zy hun zelven in groote zwaerigheid brachten. Op gelijke wijze stilde ook Themistocles den oploop van de Borgers t’Athenen, toen zy de [p. 37] Heeren, die wel gegrazelt hadden, wilden afzetten, hun vertellende, hoe de Vos eens over zijn geheele lijf bezet was met een groote menigte Vliegen, en dat den Egel hem uit dat ongemak helpen, en dat gespuis met zijne punten verjaegen wilde; maer dat de Vos hem voor die gunste bedankte, zeggende dat, indien hy van die zatte bloedzuigers verlost werd, hy van andere magere en verhongerde zou geplaegt worden, die hem niet eenen druppel bloed zouden overig laeten. Wat Wijshooft zou met zijne welspreekentheid zoo veel te weeg gebracht hebben, als dat bedrog der waerzeggende Hinde van Sertorius; of dien geestigen vond van Lycurgus in d’onderscheide opvoedinge van zijne twee honden, waer mede hy de Lacedemonieren te kennen gaf, hoe veel ’er aen d’opvoedinge der jonkheid gelegen was; of dien groven voorslag gedaen by voorgemelden Sertorius, om eenen paerdestaert met eenen rok uit te trecken, of van langer hand met weinig hairen teffens, waer mede hy zijne soldaeten aenwees, dat zy door oneenigheid niet bestaen konden? Nu zwijge ik noch van Minos en Numa, die beide met kinderachtige verdichtselen de dwaeze menigte wisten te mennen. Het volk is een grooten en onbesuisden Drommedaris, die met diergelijke knollen gepaeit word. En om te toonen, hoe weinig het de menschen om wijsheid te doen is, wijst my eens eene stad, die de wijze wetten van Plato, of Aristoteles, of de gronden van Socrates heeft willen volgen. Men stoft op de Decien, die om ’t gemeene welvaeren gewillig ter doot gingen. Men monstert met de edelmoedigheid van Quintus Curtius, die den burgeren ten gevalle levendig in eenen poel sprong. Wat hadden zy op ’t ooge? Niet anders, dan d’ydele glorie, [p. 38] een bekoorlijke Syrene; maer gy zoud u verwonderen, hoe die by de wijzen veroordeelt word. ’t Is, zeggen zy, het zotste ding van de wereld, dat een welgeboren het kanaelje na den mond spreekt; dat hy de gunst koopt met giften en gaven; dat hy met den lof van een deel gekken verzien is, en in hun hantgeklap hem zelven kittelt; dat hy, om van het volk bekeken te worden, hem zelven als in processie laet omdraegen, gelijk men de stomme beelden doet, en dat zijn beeld van koper op de mart staet. Ik en reppe nu noch niet van de titels en prachtige naemen, die zy hun toe-eigenen, van de Goddelijke eere, die men eenen drekzak bewijst, ja hoe men de dwingelanden, die duizentmael de galg verdient hebben, met kerkelijke Ceremonien onder de Goden stelt. Zotter dingen kunnen ’er niet uitkomen, en men zou om die te belachen al meer dan eenen Democritus van doen hebben. Wie staet mijn zeggen niet toe? Maer echter uit deze fonteine zijn oorspronkelijk de daden der kloekmoedige Helden, die op zoo veele pennen van welspreekende mannen ten Hemel zweven. Dit is de zotheid, die Steden bout, die de Heerschappyen, Overigheden, de Religie, de Raetsvergaderingen, en Vierschaeren doet staen, ja het geheele menschelijk leven is niet anders, dan een kamerspel, daer alles na mijn pijpen ten dans gaet.     Maer om nu van de konsten te handelen, ey zeg toch eens, wat prickelde anders de vernuften, om zoo veele schoone wetenschappen, gelijk zy meenen, uit te vinden, en den nakomelingen over te reiken? dan de begeerte tot glorie. Die rechte zottebollen sloofden als Ezels, en waenden dat zy voor al hun waeken en braeken genoeg betaelt wierden, als zy [p. 39] maer, ik en weet niet wat voor eenen naem, het ydelste dat men bedenken kan, mochten bekomen. Maer gylieden onderwijl hebt nu de Zotheid voor zoo veele schoone gerieflijkheden te danken, en doet uw voordeel met de dolligheid van anderen, ’t welk noch het aengenaemste van allen is.     Zoo heb ik dan bewezen dat my den lof van kloekmoedigheid en naerstigheid toekomt; hoe zult gy opzien als ik betoone, dat my de voorzichtigheid ook eigen is? Maer yemand zal hier zeggen, dat men alzoo licht het vyer met het water vermengen zoude. Ik houde niettemin, dat ik hier ook niet zal te kort schieten, by aldien gylieden maer zoo aendachtig toeluistert, als gy tot hier toe gedaen hebt. Voor eerst, indien het waer is, dat de voorzichtigheid voortkomt uit het gebruik en hanteeren der dingen, zoo heeft de wijze geen deel aen dien bynaem, die eensdeels uit schaemte, eensdeels uit omzichtigheid, het werk niet aen en vat; maer wel een Zothooft, dat overal de handen uit de mouw steekt, dewijl het niet wederhouden word van de schaemte, die het niet en heeft, noch van ’t gevaer, ’t welk het niet en kent. De wijze neemt zijnen toevlucht tot de boeken der Ouden, waer uit hy niet anders haelt, dan loutere scherpsinnigheden van woorden. De dwaes de dingen aenslaende, en daer een kans op waegende, komt ongetwijffelt tot de rechte voorzichtigheid. Op gelijke wijze zegt Homerus, dat ook een Gek het werk verstaet; en hoe blind dat hy geweest is, zoo schijnt het, dat hy hier oogen gehad heeft. De schaemte en vreeze zijn twee voornaeme hinderpaelen om kennisse te bekomen; want de schaemte benevelt en bedwelmt het verstant; de vreeze stelt het gevaer voor oogen, [p. 40] en ontraed ons de hand aen ’t werk te slaen. Maer de Zotheid is het eenig middel, dat ons uit deze zwakheden red. Men vind weinige luiden, die weten, hoe veelerhande voordeel en nuttigheid daer in steekt, dat men nergens beschaemt is, en alles derft bestaen. Doch indien eenige de voorzichtigheid liever zoo beschrijven willen, dat zy bestaet in de dingen te oordelen, en te kennen, zoo ziet toch eens, mag ik u bidden, hoe verre zy van de voorzichtigheid af zijn, die zich daerover beroemen. Voor eerst is het zeeker, dat alle menschelijke dingen twee gedaenten hebben, die wonderlijk van malkander verscheelen, even gelijk de Silenen van Alcibiades, dat van buiten koddige en belachelijke figuuren waren, maer die van binnen iet Godlijks vertoonden. Het gene gy met den eersten opslag voor de doot reekent, is het leven, indien gy ’t inwendig beziet: en in tegendeel, dat gy voor het leven houd, is de doot; de schoonheid is een masker, daer de leelijkheit onder verborgen zit; de rijkdom is loutere armoede, de schande is eer en glorie; de geleertheid is puure onwetenheid; de sterkheid is zwakheid; de edelheit is onedelheid; de blyschap is niet dan droefheid; de voorspoet is tegenspoet; de vrientschap is vyandschap; de gezontheid is ongezontheit; en om kort te gaen, gy zult alle dingen schielijk verandert zien, indien gy den Silenus maer open doet. Maer zoo yemand onder u lieden denkt, dat deze reden al te Philosoophs is, wel aen, ik zal, gelijk men zegt, een grover penseel neemen. Wie is de gene, die eenen Koning ziende, niet zeggen zal, dat hy rijk, en een groot Heer is? Maer ondertusschen is zijn gemoed ledig van goederen, hy vernoegt zich nergens mede, zoo is hy dan een [p. 41] arm mensch. Ook laet hy zich ringelen van zijne tochten en gebreeken, zoo is hy dan een schandelijke slaeve. Men zou op gelijke wijze ook mogen redenkavelen in al d’andere dingen; maer dit kan tot een voorbeeld volstaen. Vraegt gy waer deze redenen toe dienen? Luistert waer wy heene willen. Als men een Komedy op een Toneel speelt, daer yder Komediant gekleed is na de personaedje, die hy vertoont, en dat ’er ondertusschen yemand quam, die zijn best dede, om de Komedianten de lappen van ’t lijf te rucken, en aen den volke hun waerachtig en natuurlijk wezen te toonen, zou zulk een roervink het heele spel niet verbrodden, en waerd zijn dat hem al den hoop, even als een dol mensch, met steenen ten Schouburg uitjoeg? Men zou schielijk een heele verandering zien, het wijf was daetlijk in eenen man, de jongeling in eenen grijzert, die even te voren Koning was, schielijk in eenen bedelaer verandert, ja die straks voor eenen God speelde, zou niet anders dan een armen bloedbeuling wezen. Zoo ontdekt men het bedrog wel, maer men maekt de heele Komedy te schande. Want al het volk, dat op den Schouburg vergadert is, kan niet dan met deze valschheid en bedriegerye gepaeit worden. Nu zeg eens, is het heele menschelijk leven wel iet anders, dan een Komedy, waer in een ygelijk met een geleent gewaed zijn rol en personaedje zoo lang blijft spelen, tot dat hem de Meester doet van ’t Toneel gaen? Hy doet dikwils een en zelven speelder van rol en personaedje veranderen, en den genen, die straks in ’t purperen gewaed voor Koning speelde, nu te voorschijn komen als eenen stinkenden Lantlooper, ’t is alles wel in schijn, maer den aerd van ’t spel brengt dit mede. Nu zou [p. 42] ik wel willen, dat ’r eens een Wijshooft uit den Hemel gevallen, schielijk in de wereld verscheen, en begon te zeggen, dat deze doorluchtige personaedje, die by al de menschen als een God en Heere word aengebeden, zelf zoo veel niet waerd was, dat men hem onder de menschen reekende, om dat hy, gelijk de beesten, van zijne tochten geregeert word; dat hy een elendigen slaef was, om dat hy zijne begeerlijkheden, dat is, zoo veele en zoo schandelijke Heeren, gewillig dient. Indien hy daer by noch zeide, dat de gene, die zijnen overleden vader beschreit, niet redelijk doet, maer in tegendeel reden heeft om vrolijk te wezen, om dat dezelve nu begint te leven, daer ondertusschen dit leven niet anders, dan een dood is te reekenen; dat hy den genen, die op zijnen adel stoft, onedel en eenen bastaert noemde, om dat hy van de deugd ontbloot is, waer in de waerachtigen adel bestaet; en dat hy op gelijke wijze van al d’andere dingen ging oordeelen; ey lieve, zeg my eens, wat zou zulk een hooft anders te wege brengen, dan dat hem al de wereld voor dol en uitsinnig zou achten? d’Ontijdige wijsheid is niet anders dan puure dwaesheid, en d’averechtse voorzichtigheid het onvoorzichtigste, dat ’er kan uitkomen. Hy is het spoor byster, die zich niet en voegt na de tegenwoordige dingen, en tegen den gemeenen zwier aen wil, en ten minste aen de wet niet en denkt, die men onderhoud op de Gastmaelen, Of drinkt, of gaet hier van daen; want zoo men dien dwarsdrijver zijnen zin dede, dan zou de Komedy geen Komedy meer wezen. Gy zijt een mensch, en daerom is het voorzichtigste, dat gy doen kunt, niet wijzer te zijn, dan uwe menschelijkheid betaemt, en met al den hoop of goetwillig [p. 43] door de vingeren te zien, of gezeggelijk te doolen. Maer gy zult zeggen het is zottigheid, als men zoo doet. Ik heb daer niet tegen, by aldien gy maer toestaet, dat de personaedje dit mede brengt, die men op het Tooneel des levens moet spelen.     Wijders leid my noch iet geheims op ’t herte, en, ô Goden in den Hemel, zal ik het zeggen of zwijgen? Maer waerom zou ik zwijgen dewijl het een waerheid is, zoo klaer als de Zon op den middag? Doch het is misschien beter, dat wy in zulk een zwaere zaeke de Muzen van den Helicon afroepen, die dikwils om puure beuzelingen voor de Poëten moeten gereet staen. Helpt my dan een weinig te recht, ô Dochters van den grooten Jupiter, terwijl ik bezig ben om aen deze goede luiden te toonen, dat de Zotheid voor eenen ygelijken alleen den weg baent tot de uitnemende wijsheid, en tot den Troon en het Paleis (gelijk zy die noemen) van de geluksaligheid. Voor eerst is het middag klaer, dat alle driften en passien tot de Zotheid behooren. Een Zot volgt zijn driften, een Wijze gehoorzaemt de reden, dies is dit het eenig merk, waer door zy beide gekent worden. Ook drijven de Stoischen, dat een wijs man ontslaegen moet wezen van alle driften, even als of het ziekten waeren. Doch wil ik u wat zeggen, die tochten en driften dienen niet alleen tot Leermeesteren voor de genen, die na de haven der wijsheid roeien; zy zijn noch daerenboven in alle deugdelijke werken zoo veel als spooren en prickelen, even als of zy aenmoedigden tot wel te doen. Seneca, dien doornaeiden Stoyk, schreeuwt hier met luider keele tegen aen, en ontrukt den Wijzen al zijne tochten en passien. Maer de goede man denkt ondertusschen niet, dat hy de [p. 44] menschelijkheid onder de voet smyt, en dat hy met eenen nieuwen God voor den dag komt, die noit geweest en is, en nergens wezen kan; ja om beter te zeggen, hy maekt van den mensch een marbere figuur, een stokbeeld, en dat van alle menschelijke gevoelen ontbloot is. Ik mag wel lijden, dat zy dezen Wijzen in hunnen arm neemen, niemand zal hun die liefde misgunnen, ja zy mogen met hem of in de Republijke van Plato, of in het Lantschap der Denkbeelden, of in de verzierde Hoven van Tantalus, wel gaen woonen. Zou zulk een mensch niet als een Bietebaeu en bullebak de kinderen vervaeren en wegjaegen, die zonder natuurlijk gevoelen, zonder eenige genegentheden is, die even zoo veel wezen heeft van liefde, of barmhertigheid, dan een herde key, of marbere pylaer; die overal van weet, die niet mis en slaet, maer gelijk een tweede Lynceus, het grontgat van alle dingen peilt, alles op het scherpste naweegt, geen ding ten beste duid; die alleen met zich zelven te vreden, alleen rijk, alleen rechtsinnig, alleen Koning, alleen vry, en, om kort te gaen, alles alleen is, doch alleen in zijn eigen oordeel; die niemand zoekt te vriend te hebben, en zelf niemants vriend is; die zelf zoo stout is, dat hy ook de Goden niet meer en acht, als een deel kootjongens; die alles wat ’er in ’t menschelijk leven omgaet, even als zinneloos, bespot en veroordeelt? Maer zulk een schrikdier is de Man, die in de wijsheid uitgestudeert is. Mag ik u bidden, zeg toch eens, indien het op een kiezen quam, wat stad zou zulk een Overigheid begeeren? Wat heirleger zulk eenen Veltheer dulden kunnen? ja wat vrouwe zou zulk eenen man, wat waerd zulk eenen gast aen zijn tafel, wat knecht zou ee- [p. 45] nen Heere van diergelijke zeden of wenschen of lijden mogen? Daer zal niemand wezen, of hy zou liever hebben willen, dat men uit het straetjesvolk, ’t welk met de kop gequelt is, eenen jakhals ging zoeken, die een gek zijnde, de gekken of gebieden, of gehoorzaemen kan, die zijnen medebroederen, niet weinig in getal zijnde, behaegt, die vriendelijk tegen zijn vrouw, geneugelijk by de vrienden, een koddig drinkebroer, en een gezeggelijk gast aen tafel is, kort om, die zich gaerne wil voegen na alles wat menschelijk is.     Maer het verdroot my al over een poos, dat ik om dien Wijzen zoo veel waters vuil maekte; dies ga ik my keeren tot andere gerieflijkheden, daer men my voor te danken heeft. Wel aen, mijn vrienden, wy moeten eens eenen hoogen berg gaen zoeken, en, gelijk de Poëten altemet hunnen Jupiter te pronk zetten, daer op gaen staen, om de geheele werelt over te kijken, en op ons gemak te monsteren al de zwaerigheden, aen dewelken het menschelijk leven onderworpen is, d’elende, en morssigheid van hunne geboorte, de kommerlijke opvoedinge, de perijkelen van de Kintsheid, het zweeten en arbeiden van de jonkheid, de lastigheid van den Ouderdom, en den harden nootdwang van ’t sterven; daerna, de menigvuldige ziekten, die den mensch in al zijn leven bevechten, de toevallen, die hem dreigen, de ongemacken, die hem van alle kanten omringen, en hoe hem geene dingen voorkomen, die niet met bittere galle vermengt zijn, zonder dat ik hier noch eens aenroere de moeielijkheden, die d’eene mensch van den anderen moet lijden, gelijk daer zijn, armoede, gevangenisse, schande, beschaemtheid, pijnen, ver- [p. 46] raderye, lasteringe, pleidoyen, bedriegeryen. De quaelen zijn ontelbaer, en het zou my niet zwaerder vallen, dat ik de zandekens ging tellen. Ja indien ik dieper in deze gedachten mocht voortvaeren, ik wilde wel eens weten, wat gruwelen de menschen begaen hebben, daer zy zoo veel om lijden moeten, of wat voor een Godheid zoo verbolgen geweest is, dat zy hun ter werelt liet komen, om deeze zwaerigheden te lijden? Maer zou de gene, die deze dingen met ernst gaet overwegen, niet gaende worden, om het deerlijk voorbeeld te volgen van de Milesische maegden, die om van het leven ontslagen te wezen, haer zelve gingen verhangen? Wat zijn het wel meest voor luiden geweest, die uit afkeer des levens hunne doot verhaest hebben? Waren ’t niet de gene, die de wijsheid aenhingen? Om ondertusschen voorby te gaen Diogenes, Xenocrates, de Catoos, de Cassien en Bruten; wy hebben Chiron onder henlieden, die, toen het in zijn keur stont om onsterffelijk te leven, van zelfs de doot verkozen heeft. Gy ziet nu, meen ik, waer het op uit zou draeien, indien de wereld vol Wijshoofden was; te weten, dat men wel haest ander leem, en eenen anderen Prometheus om nieuwe menschen te boetseeren, van doen zou hebben. Hoe goed is het, dat ik in zulke ziekten voor Doktoor uitgae, en eensdeels d’onwetenheid, eensdeels d’onbedachtsaemheid, somwijle de vergetelheid der quaelen, dan weder de hope der goederen, onder de menschen zaeie, en altemet de wellusten wat zuikere, ja zulke hertsterkinge verleene, dat zy geenen lust hebben ook dan om ’t sterven te denken, als hun kluwen ten einde geloopen, het leven zelve hun al begint te verlaeten; ja hoe zy min re- [p. 47] den hebben, om te leven, hoe zy meer daer toe komen te neigen: zoo wijd is ’t ’er van daen, dat het leven hun eenigsins verdrieten zoude. Men moet ’er my voor danken, dat ’er in de wereld menschen gezien worden, die zoo oud zijn als Nestor, ja die de menschelijke gedaente nu al quijt zijn, stamelaers, kluivers, tandeloozen, grijzerts, kaelkoppen, of anders, gelijkse by Aristophanes beschreven staen, asbeeren, bultenaers, kreukhoofden, gladkruinen, tandeloozen, babbelaers, queenen; en dat die nochtans zoo op het leven verslingert zijn, en zulk een jeugdig hert in ’t lijf hebben, dat d’een zijn grijze hairen een kleur geeft, d’ander zijnen kaelen kop met een pruik bedekt, de derde zich weet te dienen van tanden, die mogelijk een zwijn in den muil gestaen hebben; deze wederom, zich verhangen zal aen een jong diertje, en zijn vryaedje met zulk een malligheid plegen, dat ook een jonge melkmuil niet eens by hem te pas komt. Men vind ’er veele, die alreede krom, en als met den voet in ’t graf gaende, een teder jonk maegdeken koomen te trouwen, en dat niet alleen zonder bruitsgave, maer ’t welk ook wezen zal tot gebruik van anderen; en deze malligheid gaet zoodanig in zwang, datse by na gelooft en geprezen word. Maer noch word men meer tot lachen gekittelt, wanneer men oude wijven koomt te zien, die verschrompelt en uitgedroogt, ja zoo vael en lelijk zijn, dat men zou mogen zeggen, datse uit de kist komen; die nochtans altijt deze woorden gebruiken, Hoe zoet is het leven? en noch jeukerig, ja zoo geil zijn als de bocken, en met groot geld eenen frissen Phaon aen haer snoer krijgen, dagelijks het aengezicht blanketten, haer altijt spiegelen, de geheime ruigte wegscheeren, noch [p. 48] mooy zijn met hare geele en stinkende mammen, en met een bevend stemmetje de sluimerende geilheid aenstooken, haer toeven onder ’t gezelschap, onder de maegdekens ten dans gaen, en doende zijn met schrijven van minnebrieven. Men deunt met deze dingen, en houdse voor zotternyen, gelijkse ook zijn: maer ondertusschen neemen die stokvisschen behaegen in haer zelve, en zwemmen in volle weelde, niet anders als of zy tot de keel toe in den honig lagen, te weten, haer geluk treckende uit mijne goethertigheid. En gy, statige tronyen, wien deze dingen belachelijk schijnen, mag ik u bidden, zoo overlegt eens by u zelven, of het niet beter is met dusdanige malligheden een gezuikert leven te leiden, dan uit mistroostigheid na eenen balk zoeken om zich te verhangen? Indien men zeggen wil, dat zulk een leven door de bank voor schandelijk gehouden word, dat raekt mijn Zottebollen niet eens, die of geen gevoelen van dit quaed hebben, of, indien zy al iets gevoelen, dat lichtelijk in den wind slaen. Zy zullen ’t voor quaed rekenen, dat zy eenen steen voor de kop krijgen: wat de schaemte, de schande, ’t verwijt, en de lasteringen belangt, zy brengen eenige schade toe, indien men eenig gevoelen daer van heeft. Al deze stribbelingen zijn maer wind voor den genen, die ongevoelijk is. Schoon of al het volk met u den draek steekt, wat leid u daer aen, als gy maer by u zelven te vreden zijt? En ’t is alleen de zotheid, die te wege brengt, dat gy u zelven zoo gerust kunt stellen.     Maer my dunkt dat de Philosophen tegen my beginnen te grommen: Die genen, zeggen zy, zijn elendig, die de zotheid, de doolinge, ’t bedrog, en d’onwetenheid onderworpen zijn. Het schijnt [p. 49] dat die goede luiden niet en weten, dat men in dier voegen een mensch is. Ook en kan ik niet vatten, wat hier het woord elendig beduit; want zoo worden de menschen geboren, zoo opgevoed, en zoo geschapen; hun lot en deel is niet anders. Men moet het niet elendig noemen, dat binnen het perk blijft, ’t welk de natuure gestelt heeft; ten waere dat misschien yemand zeggen wilde, dat de mensch te beklaegen is, om dat hy niet vliegen kan, gelijk de vogelen, of niet op vier voeten gaen, gelijk de dieren doen, of dat hy, gelijk de Stieren, geen hoornen in ’t hoofd heeft. Maer na dien vriend zijn zeggen zou men ook een schoon paerd ongeluckig moeten achten, om dat het de Grammatica niet geleert en heeft, noch op geen pasteyen te gast gaet; en eenen Stier elendig, om dat hy tot het worstelen onbequaem is. Gelijk dan een paerd, al heeft het geen letteren gegeten, niet ongeluckig is: zoo mede is een zot mensch niet elendig, dewijl de Zotheid met zijn natuur overeen komt.     Noch laeten ons die Wijshoofden niet rusten, en zeggen, dat den mensch de kennisse tot de wetenschappen byzonderlijk verleent is, om door de snedigheid van zijn vernuft de gebreeken van zijn natuur te vergoeden. Maer hoe weinig lijkt dit na de waerheid? de natuur zou in de muggen, ja ook in de kruiden en bloempjes, die op den velde staen, zorgvuldig gearbeid, en in den mensch alleen zoo gesluimert hebben, dat hun de wetenschappen van noode waren, die weleer by Theutus, eenen vyandigen geest van ’t menschelijk geslachte, tot hun groot nadeel zijn uitgevonden. Want de konsten en wetenschappen brengen niet alleen geen geluk toe, maer zijn ook het oogmerk nadeelig, waer [p. 50] toe men zegt, dat zy eigentlijk gevonden zijn. Dit zeggen word bewezen by Plato: want een wijs Koning vraegt aldaer aen Theutus, waer de geleertheid toe dient? die antwoordende datse het geheugen te baet quam, van gemelden Koning overtuigt word, datse aen ’t geheugen hinderlijk was; dewijl de menschen daer op steunende, de dingen, die zy hoorden, niet in hun herte, maer op het papier schreven. Zoo zijn dan de wetenschappen ingekropen met al d’andere pesten van ’t menschelijk leven, en uitgevonden by dezelve, die alle boosheden in de wereld brengen, te weten, de Duivelen, waerom zy ook by de Grieken genoemt worden Demones, ’t welk zoo veel te zeggen is als, wetende. In d’eerste gulden Eeuwe wist men van geene wetenschappen, en de menschen leefden eenvoudig, en volgden toen alleen het geleide en d’ingevinge van de natuure. Want wat was de Grammatica of Letterkonst noodig, nadien zy altezamen eenderhande tael voerden, en dat het spreeken nergens toe diende, dan om malkander in d’onderlinge gemeenzaemheid te verstaen? Wat zou de Dialectica of Konst van Redenkavelen te pas gekomen hebben, daer de geheele wereld met malkanderen eenig, en zonder eenige strijdigheid van gevoelen was? Wat hoefde men de Rhetorica of Redenrijkkonste, daer niemand eenen anderen met den Pleitsak te keer ging? De Rechtsgeleertheid diende nergens toe, dewijl ’er geen quade zeden regeerden, waer uit buiten twijfel de goede wetten ontstaen zijn. Ook hadden zy te groote eerbiedigheid tot hunnen Schepper, dan dat een Godlooze nieusgierigheid hun zou verlokt hebben om de geheimenissen der Natuure, de hoegrootheden, bewegingen, en werkingen der Pla- [p. 51] neten, en der dingen verborgene oorzaeken te onderzoeken, ja zy hielden ’t voor eenen gruwel, indien een sterffelijk mensch met zijn vernuft hooger had willen zweven, dan zijn lot en natuure vereischte. Wat nu de dingen buiten den Hemel belangt, noit bracht hun de zinneloosheid van ’t onderzoeken zoo verre, dat zy daer eens aen dachten. Maer toen de zuiverheid van de gulde Eeuwe allengs begon te vervallen, zoo wierden, gelijk ik verhaelt hebbe, by de booze Geesten gevonden de wetenschappen, doch eerst weinig in getal, ook zijnze by weinigen aengenomen. Zedert is de bijgeloovigheid der Chaldeen, en de lichtvaerdigheid der Grieken, die voor hunne ledige handen geen werk wisten, te voorschijn gekomen met heele wagens vol konsten, puure pijnbanken voor de vernuften, ja alleen de Grammatica is mans genoeg, om den elendigen mensch geduurig te plaegen. Men doet my evenwel noch deze eere, dat onder al deze wetenschappen die gene voornaemelijk geacht zijn, die met de gemeene zinlijkheid, dat is, met de Zotheid, allernaest over een komen. De Theologanten moeten hun sober behelpen, de Naturalisten hebben qualijk een kleetjen aen ’t lijf, men steekt den draek met de Sterrekijkers, en de Redenkunstenaers houd men voor een deel schooybrocken. ’t Is alleen den Doktor, die vijf voor uit heeft, ja hoe yemand onder dat slag van volk ongeleerder, stouter, en onbedachtsaemer is, hoe hy bequaemer, en ook by groote Heeren hooger geacht word. Maer de medecijnkonste, voornamelijk gelijkse heden ten dage by veelen geoeffent word, verdient het zoo wel als de Rhetorica, dat men haer eenigsins den titel geve van Pluimstrijkerye. Aen de Dokto- [p. 52] ren komt de naeste plaetse de Advocaeten toe, ja hier zou wel dispuit kunnen vallen, of zy niet eerst moeten zitten. Ik zal mijnen vinger wel op den mond leggen, eer ik iets tot nadeel van hun ampt zegge; evenwel doen het al de Philosophen, en steeken luidkeels den draek met hun, als of het een deel ezels en plomperts waren. Zy mogen Ezels zijn, ik zal dat daer laeten: maer zy niettemin zijn de gene, die alle zaeken van groot en kleen gewichte na hun goetdunken afhandelen. Deze winnen vast heele stucken lands, daer ondertusschen de Theologant, die alle holen en winkelen der Godheid doorkropen heeft, aen een korsje brood zit en knaegt, en dagelijks genoeg te doen heeft, dat hy zich tegen de vloyen en luizen verweert. Gelijk het dan de geluckigste konsten zijn, die met de Zotheid meest over een komen: zoo mede zijn die menschen verre de geluckigste, wien het vergunt is geweest, datse hun afhielden van alle gemeenschap met de wetenschappen, en alleen de natuure volgden, die in geenen deele mank gaet, ten waere dat wy misschien over de paelen van onze sterffelijkheid stappen wilden. De natuure is vyandinne van ’t blanketsel, en het heeft ongelijk beter tier, dat door de handen van de konst niet gewrongen word. En let toch eens, mag ik u bidden, gy zult zien dat ’er onder alle soorten van dieren geene zijn, die geluckiger leven leiden, dan de gene, die buiten de tuchtzweep zijn; en alleen, door de meesterschap der natuure geleid worden. Is ’er wel iets op de wereld zoo geluckig, of wonderlijk, als de byen, schoon dat zy ook al de lichaemelijke zinnen niet by een hebben? Is ’er wel eenig boumeester, die in het timmeren van huizen by haer te pas komt? [p. 53] Is ’er wel oit een Philosooph geweest, die, zoo als zy, den grond van een Republijke heeft weten te leggen? Het paerd in tegendeel, dewijl het meer met de zinnen van den mensch over een komt, en metter woon onder de menschen gekomen is, heeft ook zijn deel in de menschelijke elenden en zwaerigheden; want het gebeurt al dikwils, dewijl het geen verwonneling wil geacht worden, dat hem in den strijd de darmen uit den buik hangen, en dat het de rest krijgt, daer het in den Oorlog wil zegepraelen, en met zijnen ruiter den lesten beet in ’t gras geeft. Ik en spreke nu niet eens van die ruwe en steekelige breidels, die vinnige spooren, het gevangenhuis van den donkeren paerdestal, de zweepen, kluppels, en banden, de wreetheid van den paerdenmenner, in ’t kort, van al dien ommeslag der slavernye, waer in het hem zelven geworpen heeft, dewijl het, om de onbesuisde soldaeten na te volgen, al te vinnig zich over den vyand te wreeken zoekt. Wat scheelt het wel, dat de vliegen en vogelkens een zoeter en gewenschter leven leiden, die zorgeloos den dag ten avond brengen, en alleen na de beweging van de natuur leven, by aldien zy door de list der menschen niet in de knip raeken. Men zet haer in de koyen gevangen, en men leertse een menschelijke taal klappen; maer ’t is te verwonderen, hoe ras men dan gewaer word, datse van haere natuurlijke bevalligheid ontaerden. Zoo weinig komt de gemaektheid in eenigen deele te passe by het vrolijk wezen, dat de Natuure geschapen heeft. En och dat Pythagoras nu eens weten mocht, hoe hoog dat ik hem achte! wy hooren hoe hy by Lucianus, daer hy in eenen Haen verandert is, tegen Mycillus vertelt, dat hy alleen alles geweest was, Philo- [p. 54] sooph, Man, Vrouwe, Koning, Onderdaen, Visch, Paerd, Kikvorsch, en misschien ook een spongie: maer hy oordeelt evenwel, dat ’er in de wereld geen dier ongeluckiger, dan de mensch is; en dat daerom, dewijl alle dieren te vreden waren, dat zy bleven binnen de paelen, die hun de natuure gestelt heeft, maer dat de mensch alleen daer niet mede te paeien was, en over zijn perk heen wilde. Doch onder de menschen acht hy het slecht onnoozel volkje veel geluckiger, dan Geleerde luiden en groote Hanssen. Gryllus had het ook zoo gevat, en was vry wat wijzer, dan zijn Hooftman den schalken Ulysses, om dat hy liever in het Kot onder de zwijnen wilde knorren, dan met hem zoo veel kommers en zwaerigheid uitstaen. My dunkt dat Homerus, de Vader der fateringen, van dit gevoelen niet vreemt is; want, behalve dat hy nu en dan alle menschen elendig en arm noemt, zoo zien wy, dat hy zijnen Ulysses, die een spiegel van wijsheid was, dikwils dien zelven bynaem geeft; maer Achilles, noch den dollen Ajax nergens niet. En wat was anders zijn reden, dan dat de looze en vernuftige Ulysses in alle dingen den raed van Pallas volgde, en al te wijs was; zich teenemael afzonderende van de leidinge der natuure? Gelijk ’er dan geen ongeluckiger menschen zijn, dan de gene, die hun met de wijsheid bemoeien (ja men moetse voor dubbeld zot reekenen, dewijl zy, daerze menschen geboren zijn, op haere brooze menschelijkheid niet eens denkende, een leven leiden willen, gelijk de Goden, en met de stormbocken der wetenschappen, na ’t voorbeeld der Oude Reuzen, de natuure den Oorlog aendoen) zoo mede schijnen zy minst elendig te wezen, die met den aerd en de simpelheid [p. 55] der domme dieren allermeest over een komen, en zich houden binnen de paelen der menschelijke natuure. Indien men hier van bewijs wil hebben, wel aen, wy zullen ons niet dienen van Philosophische argumenten, maer van een exempel, dat men voelen en tasten kan. En waerachtig, is ’er wel iets te vinden, dat zoo geluckig is, als die soorte van menschen, die men in ’t gemeen (ik zou denken, dat zy zoo wel opgeschikt zijn) narren, Gekskappen, slockers, en half zalige Zoeters noemt? Ik zal wat zeggen, dat misschien in ’t eerste aenzien mal en onredelijk, maer niettemin de loutere waerheid is. Voor eerst jaegt de doot hun geen vrees aen, die by mijn keel al een groot quaed is. Zy weten van geenen beul in hun geweten. Zy worden niet angstig, al hooren zy wat van ’t waeren der geesten vertellen de spoockeryen en nachtgezichten vervaeren hun niet; noch hun pijnigt de vreeze der aenstaende zwaerigheden, noch hun houd in verlangen de hope der toekomende goederen. Kort om, zy zijn ontslagen van ontellijke zorgen, waer mede dit leven geduurig behangen is. De schaemte, de vreeze, d’eergierigheid, de nijd, de liefde, die dwingelanden van den geest zijn, hebben over hun niet te zeggen. Ja volgens de uytlegging der Theologanten, zoo doen zy ook geen zonde, indien zy in onwetenheid heel na de domme dieren koomen te zweemen. Gaet my nu eens overwegen, O malle wijshoofden, hoe veele bekommernissen u het herte zonder ophouden knaegen, stapelt eens op malkanderen al d’ongemacken, die gy in uw leven te lijden hebt; en dan moogt gy ten leste begrijpen, van hoe veele moeielijkheden dat ik mijne zottebollen verlost hebbe. En niet alleen zijn zy [p. 56] de gene, die geduurig verheugt zijn, die spelen, zingen, en ginnegappen, maer nergens komen zy, of zy brengen het gezelschap vermaek, tijtkortinge, spel, en vrolijkheid aen, ja het schijnt, dat hun de Goden enkel daer toe geschapen hebben, dat zy de somberheid van ’t menschelijk leven wat zouden ophelderen. Hier komt het van daen, dat alle menschen, daer zy over malkanderen zoo verscheiden zijn in genegentheden, de gecken nochtans eendrachtelijk vyeren, na hun verlangen, hun de kost geven, streelen en liefkoozen, hun de hand bieden, als hun wat overkomt; ja dat zy ’t in de beste vouw slaen, al wat by hun gezegt of gedaen word. En behalve dat hun de menschen geen leet doen, zelf de wilde dieren zullen hun niet eens moeien, hen eerbiedigheid draegende door eenen natuurlijken indruk van hunne onnoozelheid; want ’t is zeeker, dat zy de Goden zijn toegewijd, en my voornaemelijk; dies is het redelijk, dat hun by eenen ygelijken die eere word aengedaen. Ja dat meer is, de Koningen en Vorsten maeken zulk eenen heiligen dag van hun, dat eenige zonder dezelve noch eten, noch uitgaen, ja qualijk een uur ergens wezen kunnen. En het scheelt al vry veel, dat zy deze zottebollen hooger achten, dan hunne stuursse wijzen; hoewel zy ’er nochtans eenigen, om welstaens wille, gewoonlijk onderhouden. Gy kunt het ook licht begrijpen, waerom zy die hooger achten, en niemand moet ’er zich eens over verwonderen: want die wijshoofden hebben voor een gewoonte, dat zy de Princen niet dan zwaerigheid in ’t hooft brengen, en stout op hunne geleertheid zijnde, hun nu en dan de harde waerheid in ’t oor bijten; daer in tegendeel mijne Hofgecken niet anders doen, dan [p. 57] boerten, lachen, ginnegappen, en vermaek geven, het eenigste, daer het de Vorsten overal om te doen is. Maer gy moet ook weten, dat de Gecken voor anderen deze gaef hebben datse eenvuldig zijn, en de ronde waerheid zeggen, ’t welk zeeker al vry veel moet geacht worden. Nu wat is ’er, dat meer lof verdient, dan de waerheid? Wel is waer, dat Alcibiades by Plato aen den wijn en de kintsheid de waerheid toeschrijft, maer ik lijde daer ongelijk in, dewijl al dien lof my byzonderlijk toekomt, en noch volgens ’t getuigenis van Euripides, als hy zegt: Een zot spreekt zotternyen. Al wat een zot op ’t hert leid, dat toont hy in zijn aenzicht, en maekt het met woorden gemeen. De wijzen in tegendeel hebben twee tongen (gelijk dezelve Euripides meld) d’eene, om de waerheid te zeggen, d’andere, om te spreken, het gene zy na tijds gelegentheid geraden vinden. Zy weten zwart in wit te veranderen, en teffens heet en koud uit eenen mond te blaezen; ja zy verbergen al heel wat anders in ’t herte, dan zy met woorden te kennen geven. En zeeker, al leven de Princen in noch zoo geluckig een fortuine, zoo dunkt my echter, dat zy wel ongeluckige menschen zijn, dewijl zy niemand hebben, die hun de waerheid zegt, en gedwongen zijn de pluimstrijkers voor hunne vrienden te houden. Maer men zal my zeggen; De Princen hebben eenen afkeer van de waerheid, en schuwen daerom de wijshoofden, om dat zy vreezen, of yemand onder dezelve eens wat te vry wierde, en dingen begon te zeggen, die meer waerachtig, als vermaekelijk zijn. Ik moet het bekennen, de Princen mogen de waerheid niet veelen. Evenwel is ’t te verwonderen, hoe geluckig dat mijne gecken hier zijn; zy hebben niet alleen [p. 58] vryheid om de waerheid te zeggen, maer brengen ook vermaek aen met hun schelden en lasteren; invoegen dat het zelve zegswoord, dat eenen wijzen, indien ’t hem uit den mond viel, zijnen besten hals kosten zoude, zonderling wel genomen word, als het van eenen zot komt. Want in de waerheid is een zeekere natuurlijke kracht om te behaegen, by aldien zy niet verzelt gaet met iets, dat aenstootelijk is; doch dit voorrecht hebben de Goden niemand, dan de Gecken verleent. Van gelijken is ook het vrouvolk, als die noch meer tot vermaek en boerteryen van natuure genegen zijn, zonderling beholpen met deze soorte van menschen. Al wat zy met zulke Zottebollen uitvoeren, noemen zy niet dan spel en tijtkortinge, schoon dat het nu en dan al vry wat over de kerf gaet; maer ’t vrouwelijk geslachte valt snedig van verstant, voornaemelijk, daer zy haere misslagen verschoonen moeten.     Om dan den draed te herneemen van het geluk der zotten, als zy met veel vermaek en tijtkortinge hun leven ten einde zijn, zoo verhuizen zy, zonder eenigsins de doot te vreezen, of te gevoelen, regelrecht naer d’Elyzeesche Velden toe, om ook aldaer de zalige en ledig gaende zielen met haere kluchten en kodderyen vermaek te geven. Maer wel aen, belieft het u, zoo laet ons den staet van eenen wijzen Man eens tegen het geluk van dezen Zottebol weegen. Stelt in uwe gedachten eens nevens hem het volmaekste voorbeeld van wijsheid, eenen man die zijne kintsheyt en jeugd gesleten heeft in de wetenschappen te oeffenen, die het zoetste deel des levens met geduurig waeken, en zweet en arbeid quijt is; en die noch [p. 59] daerenboven noit eenige wellustigheid genooten heeft; die altijt karig, arm, droevig, somber, hem zelven hard en lastig, en anderen moeielijk en onverdraeglijk geweest is; die bleek, mager, zwak, en met loopende oogen, voor zijnen tijd al oud en grijs is, en voor zijnen tijd uit het leven vlucht. Hoewel wat leit ’er aen, of zulk een mensch koomt te sterven, die noit geleeft en heeft? Hier ziet gy den wijzen Man volmaektelijk afgebeelt. Doch onze Stoische Kikvorschen beginnen weder, en roepen; Niets is ’er zoo elendig, als de uitzinnigheid. En groote zotheid komt of heel dicht aen d’uitzinnigheid, of is veel eer d’uitzinnigheid zelve. Want wat is anders uitzinnig wezen, dan dat het gemoed de dooling onderworpen is? Maer die goede luiden doolen heel van den weg af. Wel aen, wy zullen ook dit Argument om ver smijten, zoo ons de Muzen maer helpen willen. Ik moet bekennen, het schort hun aen geen scherpsinnigheid, maer gelijk wy by Plato zien, dat Socrates twee Venussen uit eene maakt, en twee Cupidoos uit eenen: zoo behoorden van gelijken onze Redenkavelaers de zinneloosheid van de zinneloosheid te onderscheiden, by aldien zy zelve niet voor zinneloos wilden gehouden zijn: want het is geen gevolg, dat juist alle uitsinnigheid elendig is; anders zou den goeden Horatius noit gedacht hebben te zeggen:     Ben ik bedroogen van de zoete razerny.     Ook en zou Plato de dolligheid der Poeten, Waerzeggers, en Minnaers, niet onder de voornaemste goederen des levens getelt hebben, noch de Kumaense Sybille zou niet gezegt hebben dat Aeneas dollen arbeid dede. Men kan zinneloos wezen op tweederhande manieren: d’eene zinneloos- [p. 60] heid komt van de Helsche razernyen, wanneer zy door de wereld gaen zaeien haere schrickelijke Serpenten, die of den dollen oorlog, of onverzadelijken gouthonger, of d’onbetaemelijke en gruwzaeme liefde, of den Vadermoord, de bloetschande en kerkrooverye, of andere diergelijke pesten in ’s menschen herte veroorzaeken; of wanneer zy ’t gemoed van eenen boozen mensch met schrik en vervaertheid komen te plaegen. d’Andere zinneloosheid heeft gansch geen gemeenschap met deze, ja daer is niets zoo wenschelijk en aengenaem, dewijlze haeren oorsprong van my heeft. Zy bestaet in een genoegelijke doolinge des verstants, die niet alleen het gemoed verlost van angstige bekommernissen en zorgen, maer ook doet zwemmen in veelerhande wellustigheden. Cicero aen zijnen vriend Atticus schrijvende, wenscht om deze doolinge des verstants, als of zy een bijzondere gave der Goden was, te weten, op dat hy ’t gevoelen van zoo veelerhande quaelen ontbeeren mochte. Ook en was dien Griek in geen quaed gevoelen, die met zijne zinneloosheid zoo verre quam, dat hy heele dagen alleen in den Schouburg bleef zitten, lachende, in de handen klappende, en vol vrolijkheid zijnde, om dat hy geloofde, dat daer wonderlijke speelen gespeelt wierden, schoon dat ’er niet eene personaedje op het toneel quam; voorts was hy onberispelijk in al d’andere plichten des levens, vermaekelijk by de vrienden, en minzaem tegen zijn vrouwe, ook viel hy niet bars over zijn dienstboden, of toonde zijn oploopentheid, als zy by ongeval iets quamen te breeken. Zijne bloetvrienden wenden alle middelen aen tot zijne genezinge, maer als hy weder tot hem zelven gekomen was, toonde hy zich niet [p. 61] weinig ongemackelijk tegen henlieden: O mijn Vrienden, zeide hy, gy hebt my bedorven, wat zoud gy my gezond gemaekt hebben? Al mijn vermaek ben ik quijt, en my is kracht en geweld geschied, dat my die aengenaeme doolinge des verstants benomen is. Hy had ook geen ongelijk: want het schorte hun zelfs in den bol, en zy hadden het nieskruid om hunne herssenen te zuiveren, meer als hy van noode, die van gevoelen waren, dat men zulk een geluckige en aengenaeme dolligheid, als of het eenige ziekte geweest waere, door dranken most uitdrijven. Evenwel my aengaende, ik en houde noch niet zeeker, dat alle doolinge der zinnen, of des verstants, den naem van dolligheid draegen moet. Een Pinkoog ziet eenen Muil wel voor eenen Ezel aen, en die een onaerdig vaers hoort lezen, zal meenen dat het heel deftig gemaekt is; zouden daerom zulke luiden daetlijk uitsinnig wezen? Maer word yemand niet alleen met zijn zinnen, maer in zijn oordeel bedrogen, en dat buiten de gewoone wijze, en geduurig, dien mag men zeggen niet veel beter als dol te wezen; gelijk wanneer yemand, zoo dikwils als hy eenen Ezel hoort schreeuwen, niet anders meent, of hy hoort het zoetste gezang van de wereld; of zoo een armen bloed, die van het straetjes volk uitgebroed is, hem zelven een machtig Vorst meent te wezen. Maer indien deze soorte van dolligheid haer vermaekelijk opdoet (gelijk het gemeenlijk gebeurt) zoo veroorzaektse een zonderling genoegen, niet alleen in de genen, die daer mede bevangen zijn, maer ook in de genen, die daer ’t gezicht van hebben, en evenwel zoo niet uitsinnig zijn. Want dit slag van uitsinnigheid strekt hem al vry verder, als de gemeene man wel denkt, ja gy ziet, dat de [p. 62] zinnelooze met den zinneloozen de gek steekt, en datse vermaek van malkanderen hebben. En het gebeurt ook niet zelden, dat een, die puersteeken zot is, met eenen anderen zal tuuren, die maer een weinigje van de meulen weg heeft. Maer die gene is mijns oordeels de geluckigste, die in veelerhande maniere zot is, indien hy maer blijft in die soorte van malligheid, die ons alleen eigen is, en die haer zeeker zoo wijd uitstrekt, dat ik niet en weet, of ’er onder al de menschen wel yemand zou te vinden wezen, die ’t aller uure wijs is, en die niet met eenige soorte van malligheid is behangen. Alleen is ’er dit onderscheid, den genen, die meent dat hy een vrouw ziet, als hem een Koewoerde voorkomt, geven zy den naem van uitzinnig, dewijl dit heel weinig gebeurt: maer als yemand zweert dat zijn Vrouwe, die hem hoorens opzet, immers zoo kuisch is als Penelope, en geluckig doolende, wonderlijk in zijnen schik is, die word by niemand dwaes genoemt, dewijl zy zien, dat dit de getrouwde mannen doorgaens gebeurt.     Onder deze bende zijn ook te rekenen die Kavalieren, die geen ding liever doen als ter jacht gaen, en voorgeven dat zy een wonderlijk vermaek genieten, zoo dikwils als zy het schor geluit van den jachthooren, en het gehuil der hazewinden komen te hooren. Zy mochten ook wel zeggen, dat den drek van hunne honden hen alzoo lieffelijk als speceryen onder de neus is. Maer waer is, na hun dunken, zulk een vermaek in de wereld, dan als de wiltvangst in stucken te deelen is? Het graeuw mag ossen en rammen in stucken houwen, maer de wiltvangst heeft het voor-recht, dat zy niet als van eenen edelman doorsneden word. Blootshoofts, en op beide [p. 63] zijn knien leggende, begint hy met een zwaerd, dat daer toe geschikt is (want men mag geen gemeen zwaerd daer toe gebruiken) onder zeekere Ceremonien, zeekere leden ordentelijk van een te snijden. Ondertusschen is hy omcingelt van een heele menigte volks, ’t welk, als of’er een nieu heilig werk geschiede, stilzwijgende verwondert staet, schoon dat zy dit schouspel te voren wel duizentmael gezien hebben. Die nu zoo geluckig is, dat hy van het wild wat proeven mag, beeld hem in, dat zijn Adeldom daer mede koomt te groeien. Daer derhalve deze Jagers met het wild geduurig te vangen en te eten, niet anders bekomen, dan dat zy zelf byna in wilde dieren veraerden, meenen zy nochtans, datse een Princelijk leven leiden.     De gene, die wel meest na deze gelijken, is dat slag van menschen, ’t welk ontsteeken is met onverzadelijke begeerte tot timmeren, en altijt bezig is met breeken en maeken. Ja zy weten van geen ophouden, voor dat zy tot de uiterste armoede geraekt zijnde, noch wooninge, noch eten meer overig hebben. Al dat hun overblijft, is de gedachtenisse, dat zy eenige jaeren doorgebracht hebben met het grootste vermaek van de werelt.     Hier mogen wy de naeste plaetse niet weigeren aen de genen, die hun beste doen, om met nieuwe en verborgene vonden de gedaenten der dingen te veranderen; en te water en te lande dat wonderlijk vijfde wezen gaen zoeken. Deze laeten hun van de zoete hope zoo streelen, dat hun noit eenigen arbeid of kosten verdriet, en altijt weten zy iets met hun wonderlijk vernuft te bedenken, om van nieus misleid te worden, en hun zelven het bedrog aenge- [p. 64] naem te maeken, tot dat zy kael en berooit geworden, de macht niet en hebben, om weder een oventje toe te stellen. Zy blijven niettemin volherdig in hunne vermaekelijke droomen, en moedigen anderen tot het zelve geluk aen, zoo veel in hun vermogen is. Maer wanneerze nu gansch en gaer van alle hope versteeken zijn, zoo blijft ’er evenwel noch deze Spreuk overig, die hun niet weinig vertroost:     In zaeken van gewicht kan ’t willen ook voldoen. Dan moet ten leste de kortheid des levens de wijt hebben, als niet lang genoeg zijnde tot de uitvoeringe van zulk een gewichtig werk.     Nu sta ik in twijffel, of de Speelders en Tuischers wel zoo veel verdienen, dat zy onder ons Gilde komen. ’t Is evenwel een dwaes en belachelijk Schouspel, als wy zien, hoe eenigen het hert in den boezem jookt en huppelt, zoo haest als zy de schijven maer hooren klappen. En als zy daerna, dewijlze uit hope van winst altijt tot spelen weder aengelokt worden, verloren hebben al wat zy in de wereld hadden, het Schip te berste gestooten zijnde tegen de Rotse van ’t berdspel, niet min gevaerlijk als de Klip Malea, en datse ter naeuwer nood noch levendig daer af gekomen zijn, zoo zullen zy liever hunne wettige Schulteischers, dan hunnen verwinner te kort doen, te weten, op datse toch mogen aengezien worden voor trouwe en deftige luiden. Ja men vind noch grijzaerts, die blind van ouderdom zijnde, den bril op den neus zullen zetten om te spelen; en wanneer de handen hun van de Jicht beven, yemand huuren zullen om voor hun de steenen in ’t berd te werpen. Het spelen is zeeker wel een vermaekelijk werk, maer het draeit gewoonelijk op [p. 65] gramme dolligheid uit, en dan staet het bewint aen de Helsche razernyen, en niet aen my.     Maer die gene behooren buiten twijffel altemael onder onze bende, die verzien zijn met het hooren of vertellen van mirakelen en onnatuurlijke verdichtselen, en noit van zulke fabelen verzaed worden, te weten, als men vertelt van spooken, van witvrouwen, van bullebacken, van verdoemde geesten, en duizende diergelijke mirakelen, die hoeze minder na waerheid gelijken, hoeze liever gelooft, en met meer vermaek aengehoort worden. En niet alleen is het, dat deze dingen wonderlijk den tijt korten, maer zy dienen ook tot gewin, byzonderlijk voor de goede Broertjes en Predikheeren.     Hier komen weder die gene dicht aen, die wel een dwaeze, maer echter koddige inbeelding in ’t hooft hebben, te weten, indienze hunne oogen komen te slaen op den houten of geschilderden Reuze Christoffel, dat zy ten zelven dage niet zullen omkomen; of dat de gene, die met zeekere woordekens het beeld van Barbara gegroet heeft, in den strijd niet zal komen te sneuvelen; of zoo wie zijn devotie eenige dagen gepleegt heeft aen Erasmus, met zeeker getal van wasse kaerskens en gebedekens, dat die in korten tijd rijk zal worden. Noch hebben zy Sint Joris, als eenen anderen Hercules, gevonden, gelijk ook eenen Nieuwen Hippolytus. En het scheelt niet veel, of het Paerd van S. Joris, dat uit Godsdienstigheid wel kostelijk met behangsels en bellen is uitgestreeken, word aengebeden van dit devote volkje, en zy zoeken de gunst desselven telkens met eenige nieuwe offergave. Ik zwijge noch, [p. 66] dat zy ’t zweeren by zijn koperen helmet alleen den Princen betaemelijk achten.     Hier most ik niet vergeten de genen, die hun zelven zoo zoetelijk kittelen met valsche quijtscheldingen van zonden, en als by glazen de lengte van ’t Vagevier meten, de eeuwen, jaeren, maenden, dagen, en uuren, zoo net bereekenende, dat het geen wiskonstenaer op zijn Tafel klaerder zou kunnen aenwijzen.     Niet minder moeten wy henlieden gedenken, die hun betrouwen stellen op zeekere toverteekenen en gebedekens, die eenig Godvruchtig bedrieger of uit vermaek, of om gewins wille verzonnen heeft, en alles daer mede meenen te bekomen, rijkdommen, eere, wellusten, goed leven, geduurige gezontheid, veele jaeren, frisschen ouderdom, en ten leste noch een eerlijke zitplaetse naest Christus in den Hemel, die zy evenwel niet dan heel spade zoeken te bekomen; te weten, wanneer de wellusten dezes levens, daer zy zoo vast aen gebonden zijn, hun tegen hunnen dank komen te verlaeten, dan zullen zy gedoogen dat de vermaekelijkheden des Hemels in plaets komen. En ’t is zeeker aerdig, als wy zien, hoe een Koopman, of Soldaet, of Rechter, met een kleen stuckje gelts van zoo veel roofs af te nemen, hem zelven inbeelt, dat hy dien geheelen stinkpoel zijns levens uitzuivert, even als of zoo veel zweerens van valsche eeden, zoo veel onkuischeid, zoo veel dronkenschap, zoo veel twist en krackeel, zoo veel moortdaedigheid, zoo veel ongetrouheid, en verraderye, by God als door wettig verdrag verzoent, en ook zoodanig verzoent was, dat hy nu weder op den ouden kerfstok [p. 67] mag aengaen. Het kittelt my oock aen mijn herte, als ik zulke malle, ja veel eer geluckige luiden zie, die hun zelven goude bergen belooven, als zy maer dagelijks die zeven vaerskens uit het Psalmboek opzeggen. En men houd, dat deze tovervaerskens den H. Bernardus gewezen zijn van zeeker Duiveltje, dat wel geestig, maer echter niet loos genoeg zijnde, door den goeden Heilig bedrogen en gefopt wierd. En deze dingen, die zoo gek zijn, dat ik ’er bijna zelver over beschaemt ben, worden niet alleen by het onnoozel volkje, maer by de staetige Opperhoofden voor goed gehouden. Ja hoort het ook niet onder deze soorte van malligheid, als yder Landtschap hem zelven eenen byzonderen Heilig toe-eigent, en elken Heilig wat byzonders toegedeelt word, en ook geëert word met zijn byzondere ceremonien, invoegen dat deze gereet staet om de tantpijn te helpen, gene eenen arm of been houd aen de wijven, die in baerens nood zijn, een ander het gestolen goed weder te recht brengt, deze de hand reikt in schipbreuke, gene het oog houd op de kudden, die te weide gaen, en al d’andere van gelijken, want het hooft zou my draeien, als ik het alles opreekenen zoude. Dan zijn ’er noch, die elk byzonder over veele dingen ’t bewint hebben, voornaemelijk de Maget Maria, die by het gemeene volkje schier hooger als haeren Zoon gezet word. Maer wat bidden de goede luiden toch anders van deze Heiligen, dan belachelijke en malle dingen? Mag ik u bidden, als gy door de Kerken gaende, al de mueren, tot het gewelf toe, met offergaven behangen ziet, vind gy dan wel, dat yemand daer op met uitgedrukte woorden zijn dankbaerheid toont, dat hy van de zotheid genezen, dat hy wat wijzer ge- [p. 68] worden is? d’Een is behouden aen land gezwommen. d’Ander van zijnen vyand doorregen zijnde, is in ’t leven gebleven. d’Ander is uit den slag, daer de andere noch vochten, niet min geluckig, dan kloekmoedig gevloden. Deze aen de galg gehangen, en eenen Heilig, die veel van de dieven houd, op zijn hand hebbende, is door den strop gedropen, op dat hy na zijn gewoonte vervolgen zoude de genen t’ontlasten, wien de beurs wat te zwaer valt. Een ander in ’t gat zittende, is uitgebroken. Ginder is iemand de koorts quijt geraekt, in spijt van den Doctor. Daer is ’er een, wien het gedronken fenijn gedient heeft tot een purgatie, waer over zijn wijf heel ongemackelijk geweest is, dewijlze moeite en kosten verloren heeft. Hier is een voerman, wiens wagen van boven neer den dijk rolde, met zijn paerden gezond t’huys gekomen. Deze bergde zijn leven, daer hy onder het puin lag van eenen gevallen muur. Gene, die by een ander zijn wijf lag, is ’er heelshuids af gekomen, schoon dat de man hem betrapte. Gy vindt niet een eenige offergave van yemand, die dankbaer is, dat hem de zotheid verlaeten heeft. Zoo vermaekelijk is ’t, niet wijs te wezen, dat het volk veel eer alle dingen, dan de zotheid zou afbidden. Maer wat gaet my over, dat ik my in deze zee van bygeloovigheden begeve?     Ons komen voor in allen Lande     De Gecken op zoo veelerhande     Manieren, dat een tong van stael,     En noch verdubbelt hondertmael,     Eer slijten zou, danze aen uwe ooren     Die melden zoude na behooren.     Zoo krielt al het leven der Christenen over al van diergelijke razernyen en malligheden, die evenwel [p. 69] by de geestelijken gewillig toegelaeten en gevoed worden, wel wetende dat ’er de keuken lustig van rookt. Maer indien ’er ondertusschen een haetelijk wijshooft koomt op te staen, en het werk in den grond aentastende, te zeggen: Gy zult tot een goed einde komen, indien gy wel leeft; gy rantzoeneert uwe zonden, indien uwe aelmoesse verzelt is met den haet der booze werken, met traenen, waeken, bidden, en vasten, en zoo gy uw leven op eenen heel anderen voet zet; gy zult dien Heilig op uwe hand hebben, indien gy zijn leven navolgt. Indien, zegge ik, dat wijshooft met deze en diergelijke redenen voor den dag komt, ziet eens wat een onweder dat ’er schielijk ontstaen zal in de gemoederen van die luiden, die te voren zulk een geluckig leven hadden.     Men moet ook onder dit gilde laeten komen die eerlijke mannen, die by hun leven zulk een zorge draegen over de staetsie van hunne begraeffenisse, dat zy ook duidelijk voorschrijven, hoe veel toortsen, hoe veel roumantels, hoe veel zangers, hoe veel lijkbeschreiers dat men zal neemen, even als of zy met hunne tegenwoordigheid eenig gevoelen zouden hebben van deze staetsie, of dat de overledenen hun schaemen zouden, indien hun lijk niet heerlijk ten grave gedaen wierde; ja zy gaen hier in niet anders te werk, dan of zy tot Bouwheeren gekozen waren, en schouspelen of gasteryen toestelden, gelijk men dat wel eer by de Romeinen gewoon was.     Ik heb tegenwoordig wat haest, en evenwel mag het over mijn hert niet, dat ik stilzwijgens die luiden voorby gae, die, daerze de kaele schoenlappers zoo wel gelijken, als of zy broeders onder een waren, hun zelven des niettemin wonderlijk kit- [p. 70] telen met den ydelen tijtel van Edelheid. Deze reekent zijn geslacht van Aeneas, gene van Brutus, de derde van Koning Artus. Men ziet in hunne keukens en voorhuizen niet dan beelden en schilderyen van hunne voorouders. Zy reekenen hun tweede en derde Bestevaders, en pocchen met die oude bynaemen, hoewel men niet veel onderscheid ziet tusschen henlieden, en een stokbeeld, en schoonze bijna plomper zijn als de beelden, daer zy op roemen. Maer deze zoete eige liefde maekt hun het leven heel geluckig en aengenaem. Ook en ontbreeken ’er geene, wien het zoo wel als henlieden in den bol schort, en die dit slag van buffels zoo hoog zetten, als of zy Goden waren. Maer wat breek ik mijn hooft alleen met deze of geene soorte, even als of deze eige Liefde, mijn trouwe kameniere, niet gewoon was de heele wereld te vullen met geluckige menschen? Een wanschepsel, gy zoud zweeren dat gy eenen Baviaen zaegt, zal meenen dat hy den schoonen Nireus niet hoeft te wijken. Een ander haelt drie ronden met zijnen passer, en houd hem zelven in de Meetkonste voor eenen Euclides. De derde, die als een Ezel aen de Lier zit, en in ’t zingen noch te kort schiet by dien borst, die zijn hennen met den bek weet te havenen, houd hem zelven voor eenen Opperzangmeester, of tweeden Hermogenes. Maer noch is dit een veel aengenaemer soorte van malligheid, als eenigen op de gaven, waer mede yemant verzien is van de genen, die hun aengaen, niet anders roemen, als of die in hun eigen persoon te vinden waren. Zoo leest men by Seneca van dien geluckigen Rijckeman, die, als hy een historiken vertellen zoude, zijne knechten by de hand hadde, om hen de naemen te helpen [p. 71] heugen: en hy die zoo zwak was, dat hy pas op zijn beenen staen konde, zou geen zwarigheid gemaekt hebben van in het worstelperk te komen, hem daer op verlaetende, dat hy t’huis knechten hadde, die tegen de worstelaers op mochten.     Wat nu aengaet de Professoren of Opperleermeesters in de Konsten en wetenschappen, wy hoeven daer niet eens van te spreeken: want de eige Liefde hoort henlieden byzonderlijk toe, invoegen dat gy onder hen eerder yemand zoude vinden, die van zijn Vaderlijk erfdeel zou afstaen, dan lijden, dat een ander hem in geleertheid overkraeide. Maer voornaemelijk regeert zy in de Toneelspeelders, Zangers, Redenaers en Poëten: want hoe yemand onder hen ongeleerder is, hoe hy meer behaegen in hem zelven heeft, hoe hy meer stoft, en zijnen kam om hoog steekt. En hun en ontbreeken geen prijzers, die immers zoo plomp zijn, als zylieden; ja hoe yemand onhebbelijker is, hoe hy meer verwonderaers aen zijn snoer krijgt; gelijk het slimste, dat ’er kan uitkomen, altijt by den meesten hoop onthaelt word, om dat het grootste deel van de menschen onder ons gilde behoort, gelijk voorhene gezegt is. Dewijl derhalve d’onbedrevenste niet alleen hem zelven het meeste genoegen geeft, maer ook de meeste menigte verwonderen doet, wat zou hem lusten, dat hy liever haeken zoude na de rechte geleertheid, daer veel arbeid en kosten aen hangt, die hem gemelijk en vreesachtig zal maeken, en eindelijk, waer mede hy weinige menschen behaegen zal.     Nu schiet het my in de gedachten, dat de eige Liefde een bezondere Gave van de Natuur is, waer mede zy niet alleen allerhanden slag van menschen [p. 72] verzien heeft; maer zy heeft ook yder volk in ’t byzonder, ja schier elke Stad haer deel willen verleenen. Dit maekt dat de Engelschen boven andere dingen de schoonheid, de Musijke, en een onbekrompen leven, hun zelven eigentlijk toeschrijven; dat de Schotten hun zelven kittelen met hunnen Adel, met den titel van hun Koninklijk Maegschap, en met hunne scherpsinnigheid in ’t Redenkavelen; dat de Franschen op hunne welgemaniertheid roemen; dat die van Parijs de kroon willen spannen in de wetenschap der Theologie, en schier niet lijden willen, dat ’er yemand zijn deel aen heeft; dat de Italiaenen hun meester maeken van de geleertheid en welsprekentheid, en hun zelven streelen met die aengenaeme inbeeldinge, dat zy alleen, onder alle volkeren, geen Barbaren zijn. In dit geluk kittelen hun voornaemelijk de Borgers van Rome, wien noch de luister en glans van d’Oude Stad als een vermaekelijken droom in ’t hooft hangt. De Venetianen achten hun geluckig door hunnen Adel. De Grieken als grontleggers van de Konsten en Wetenschappen, brallen met die oude titels van hunne vermaerde Letterhelden. De Turken, en al dat gespuis, die wel te recht den naem van Barbaren voeren mogen, durven hun zelven ook beroemen van de waere Godsdienstigheid, en deunen met de Christenen, als of het een bygeloovig volk was. Maer onder al den hoop is ’er geen soorte vermaekelijker dan de Joden, dewijlze noch hertneckig hunnen Messias verwachten, en zoo stip blijven staen op d’onnutte ceremonien van hunne Wet. De Spanjaerden willen de glory van den krijgshandel met niemand deelen. De Duitschen zijn groots op de kloekheid van hunne Lichaemen, [p. 73] en op de kennis, die zy van de zwarte Konst hebben. Maer om niet alles overhoop te haelen, het is genoeg dat ik u getoont hebbe, hoe veel vermaeks dat de menschen, zoo in ’t gemeen als byzonder, komen te genieten van d’Eige Liefde; en het scheelt weinig, of haer Zuster de Pluimstrijkerye vermag immers zoo veel. Want eige Liefde is niet anders, dan dat yemand hem zelven streelt; en geschied dit aen yemand anders, zoo moet het Pluimstrijkerye genoemt worden.     Men acht het pluimstrijken heden voor iet schandelijks, doch dit geschied alleen by de genen, die meer blijven staen op de benaemingen der dingen, dan datse den aerd onderzoeken van de dingen zelve. Zy achten dat de getrouheid niet wel paeren kan met de pluimstrijkerye: doch om hun te toonen, dat zy hier van den weg af zijn, hoeft men hun niet anders by te brengen, dan d’exempelen der onredelijke Dieren. Kan men wel iets bedenken, dat getrouwer, en met eenen vleyachtiger is, dan eenen Hond? Dat speelachtiger, en den mensch meer toegedaen is, dan een Enkhoorentje? ten zy mogelijk dat de grimmende Leeuwen, of wreede Tygers, of dolle Luiperden, u bequaemer schijnen om met de menschen te leven. Ik beken wel, dat ’er is een heel schadelijk pluimstrijken, daer de verraders en spotters hun van dienen, om de arme menschen in hun verderf te brengen. Maer deze mijn pluimstrijkerye ontstaet uit een goetaerdigheid en oprechtigheid van inborst, en komt vry meer met de deugd over een, dan die ongeschikte bitsheid en harde koppigheid, gelijk Horatius zegt. Zy spreekt de neerslachtigen een hert in ’t lijf, zy vertroost de bedrukten, zy prickelt de luyaerts, zy wekt de [p. 74] zwaermoedigen op, zy verquikt de zieken, zy zet de oploopenden ter neder, zy verbind de herten met liefde, en houdse onscheidelijk by malkander. Zy weet de jonkheid na ’t school te locken, de oude luiden vrolijk te maeken, de Princen zonder aenstoot, en als of zy hun prijzen wilde, te vermaenen en te leeren. Kort om, zy maekt dat yeder een hem zelven vermaekelijker en aengenaemer is, ’t welk zeeker het geluk van den mensch niet weinig vermeerdert. Dunkt u eenig werk wel zoo gedienstig, dan dat den eenen Ezel van den anderen gekrout word? Nu zegge ik noch niet, dat het vleyen een groot deel heeft in die loffelijke welspreekentheid, een grooter in de Medecynkonste, en het grootste noch in de wetenschap der Poëzye: ja dat het alleen den honig is, en de sausse, die al de gemeenzaemheid onder de menschen aengenaem maekt.     Maer ’t is, zeggen zy, elendig, dat men misleid word. Ja liever mogen zy zeggen, dat ’er niets zoo elendig kan uitkomen, als niet misleid te worden. Zy zijn te bijster verdoolt, die hun inbeelden, dat het geluk van den mensch in de dingen zelve gelegen is. Het bestaet puur in de meeningen. Want zoo groot is de duisterheid en veranderlijkheid der menschelijke dingen, dat het niet mogelijk is, eenige zaeken grondig te kennen; gelijk dat ook wel te recht geoordeelt is by mijne Academisten, die hun minder lieten voorstaen en zediger waren, als d’andere Philosophen. Maer neemt eens, dat men het grontgat ergens in peilt, gy zult het vermaek van uw leven te kort doen. Eindelijk, het herte des menschen is zoodanig gefatsoeneert, dat het ongelijk meer met bedrog, dan met waerheid te paeien is. [p. 75] Is ’er yemand, die hier duidelijk en klaer bewijs van hebben wil, hy hoeft maer eens in de Kerke te gaen, als het Sermoen gedaen wort. Want hoort het volk ernstige dingen verhaelen, en waer aen hun merkelijk gelegen is, zoo word het vaekerig, vadsig, en ’t is hun te veel, dat zy op de banken zitten. Maer zoo ’t gebeurt, dat dien Schreeuvaer, zoet wat, ik wilde zeggen Leeraer, eenig fabeltje uit den Spinrok, gelijk die mannen veeltijts gewoon zijn, begint te vertellen, zoo worden zy altemael wacker, luisteren wel vlijtig, en kijken hem de woorden uit den mond. Van gelijken, indien ’er eenigen Sant is, van wien men fabelachtige en Poëtische Legenden leest, als by exempel, Sint Joris, of Sint Christoffel, of Sinte Barbara, en diergelijke, gy zult zien, dat voor dezelve veel devoter geknielt word, dan voor Sint Petrus, of Paulus, of ook voor Christus zelve. Maer deze dingen komen hier weinig te pas.     Nu dan, het geluk, daer ik van spreeken wil, hoe licht kan men daer toe komen. De kennis van de dingen, die ook heel weinig om ’t lijf te hebben, gelijk de Grammatica of Letterkonst, kan niet dan met grooten arbeid en moeite gehaelt worden. Maer tot den waen of de meeninge raekt men heel gemackelijk, en men is ’er immers zoo veel, ja noch meer van voldaen, als van de zaeken zelve. Ey zeg eens, als yemand vleesch uit zijn Kuip haelt, dat zoo vol stank is, dat een ander zijnen neus toe moet houden, en dat hy nochtans met zulk eenen lust daer van eet, als of hy by de Goden te gast ging, kan men zeggen dat dien vriend ongeluckig is? Een ander steekt de walg van de schoonste krimpvisch, die op de markt komt, zal het dan iets tot zijn geluk [p. 76] helpen, of men hem die al voordient? Daer zal een man wezen, wiens vrouw een trony heeft, waer mede men de kinderen zou vervaert maeken; maer wat schort hem aen zijn geluk, dewijlze in zijn meening een tweede Venus is, en dat hyze niet anders zou wenschen? Yemant heeft een Paneel, waer op allerhande kleuren en verwen onder een gesmeert en geklad zijn, en hy pronkt evenwel daer mede, hem zelven niet anders inbeeldende, of het is een stuk, daer Apelles of Zeuxis al hun verstant aen te kost hingen; zal men niet moeten zeggen, dat ook die man geluckiger is, dan de gene, die het werk van zulke baezen wel dier gekocht heeft, en mogelijk uit het gezicht zoo veel vermaeks niet genieten zal? Ik weet ’er eenen onder mijn volk, die aen zijn jonge Bruid eenige valsche Juweelen vereerde, haer wijs maekende, gelijk hy een welgebekte Kluiver was, datse niet alleen oprecht, en uit de natuur waren, maer ook van zonderlinge en onuitsprekelijke waerdye. Wat dunkt u, was dit niet even veel voor het jonge Vroutje, dewijlze haer oogen en herte met dit Kristal voldoen konde, en die snuisteryen met geen minder zorge bewaerde, als of het kostelijke gesteenten geweest waren? Ondertusschen spaerde de man zijn geld, en lachte noch in zijn vuist om d’onnoozelheid van zijn vrouwe, die hem immers zoo veel dank bewees, als of hy haer met kostelijke Juweelen beschonken hadde. Plato schrijft ons van eenige menschen, die van jongs op gevoed waren in een diepe en naere Spelonke, en by schemeringe niet anders zagen, dan schaduwen en schijnzels van veelerhande dingen; maer als zulke luiden niet anders wenschen, en hun zelven geheel voldaen achten, zoud [p. 77] gy niet meenen dat zy immers zoo geluckig zijn, als dat Wijshooft, ’t welk uit de Spelonk gegaen zijnde, het waere wezen der dingen aenschout? De Schoenlapper Mycillus droomde by Lucianus eenen kostelijken en gouden droom; maer indien hy al zijn leven lang zoo droomende waer gebleven, zou hy wel reden gehad hebben om eenig ander geluk te wenschen? Daer is dan geen onderscheid, of indien men eenig onderscheid maekt, zoo staet de zaek van de gecken noch beter. Voor eerst, om dat zy heel goe koop, dat is, alleen maer door inbeeldinge, tot hun geluk raeken. Ten anderen, om dat zy veele medegezellen in hun geluk hebben; want het bezit van goederen is zonder eenig vermaek ter wereld, indien ons niemand gezelschap houd. Maer wie en weet nu niet, hoe schaers de Wijzen vallen, en dat het luk op raek is, of ’er wel een zal te vinden wezen? Grieken levert ’er ons uit zoo veele eeuwen zeven stuks, maer by mijn keel, indien men dezelve eens naeukeurig ging ziften, ik moet geen Zottinne wezen, indienze met hun zevenen de helft, ja het vierdepart van eenen Wijzen kunnen uitmaeken.     De gene, die veel werks maeken van den God Bacchus, zwetsen voornaemelijk daer mede, dat hy de zorgen des herten vernietigt. Ik beken wel, dat hy die macht heeft; maer zy mosten ook daer by zeggen, dat het voor eenen korten tijd is; want zoo haest en hebt gy den wijn niet uitgeslaepen, of de moeielijke zorgen komen weder aenloopen, als ofze, om zoo te zeggen, gejaegt wierden. Wat is mijne weldaed wel volmaekter en krachtiger, die den geest, als of hy geduurig beschonken was, doe huppelen in vrolijkheid en aller- [p. 78] hande vermaekelijkheden, ja zonder dat ik ’er eens mijn hand om verdraeie? Ook is ’er niemand onder de menschen, dien ik mijne gaven onthoude, daer d’andere gaven der Goden hier en daer, en onderscheidelijk gedeelt worden. Het edel en mild sap, dat de Zorgen verjaegt, en door hope rijke luiden maekt, wil over al niet wassen. De bevalligheid der gedaente, een gave van Venus, valt weinigen te beurt, en de welspreekentheid, een geschenk van Mercurius, aen noch veel weiniger. Hercules valt zoo heel scheutig niet, om yder een rijk te maeken. En Jupiter, die by onzen Homerus zoo trots is, wil al lang gebeden zijn, eer hy yemand eenen Scepter in de vuist geeft. En als Mars de grillen in de kop krijgt, laet hy de Legers wel plokhairen, zonder dat hy d’een of d’ander wil helpen. Apollo jaegt met zijn Orakelen de luiden dikwils een koorts op ’t lijf. De zoon van Saturnus maekt ons dikwils met donder en blixem vervaert. Phebus schiet altemet vergiftige pijlen, uit, daer duizenden van menschen door omkomen. Neptunus zal meer Matroozen verslinden, dan spaeren. Ik zou noch wel een heel rot kunnen noemen van schadelijke Goden, die met oproer, kastydingen, en koortsen, de wereld moeielijk vallen; maer wat leid u aen de naemen van die Helsche Plutoos, die eer beulen dan Goden schijnen te wezen? Ik ben die eenige Zotheid, die niemand quaed doe, en over eenen ygelijken met mijne gaven even mild ben. Het deert my weinig, al smookt men op mijnen Altaer niet, en de belging vermag op my zoo veel niet, dat ik met eenig zoenoffer moet gepaeit wezen, indien ’t gebeurt, dat ’er eenige Ceremonien verzuimt worden. Ik en stel ook de beest niet, al is ’t [p. 79] dat yemand al d’andere Goden te gast noodigt, en dat hy my t’huis laet, en den geur van zijn brantoffer niet eens en laet ruiken. Al d’andere Goden zijn om zulke dingen zoo ras geraekt, en zoo koppig, dat het veel nutter, ja veiliger was, hun voorby te gaen, dan te kennen. Gelijk men ook onder de menschen zoodanige vind, die zoo naeu te wachten, en zoo licht geraekt zijn, dat het al veel beter zou wezen, dezelve noit aen te spreken, dan met hun gemeenschap te houden. Maer, zeggen zy, wat is de Zotheid toch voor een Godinne, die nergens Altaer, noch Kerk heeft? Zeeker, deze ondankbaerheid, gelijk ik al gezegt hebbe, dunkt my wat vreemt te wezen. Evenwel neeme ik dit ook al ten beste, na mijn gewoone goetaerdigheid; ook is ’t onnoodig, dat ik daer om wenschen zoude. Wat leid my daer aen, of ik een weinig wierooks, of gezouten meel, of d’offerhande van Bok of zwijn ontbeere; ik word aengebeden van de geheele wereld, en zy doen my die eere, waer van ook de Theologanten gewoonlijk het meeste werk maeken. Of zou ik misschien Diana moeten benyden, dat men haer menschenbloed offert? Ik meen, dat ik dan wel te degen eerbiedig geëert worde, als my de menschen doorgaens, gelijk zy altemael gewent zijn, met hun gemoed omhelzen, met hunne zeden uitdrucken, en hun leven na mijn voorbeeld aenstellen. Een eere voorwaer, die de Christenen al heel zelden aen hunne Heiligen bewijzen. Wat zijn ’er wel menigte van menschen, die een kaers ontsteeken voor het beeld van de Maget Maria, en dat by klaeren zonneschijn, als men geen licht van doen heeft? Maer in tegendeel, hoe kleen is het getal wel van de genen, die haer zoeken na te vol- [p. 80] gen in zuiverheid van leven, in zedigheid, en in liefde tot de Hemelsche dingen? En evenwel is dit de rechte eere, die men de Heiligen in den Hemel kan aendoen, en die zy liefst van de menschen ontfangen. Maer wat zou my toch bewegen, dat ik een Kerke begeeren zoude, daer deze geheele wereld (indien ik het wel hebbe) my een overschoone Kerke verstrekt? En my gebreekt geen volk om mijne Altaeren te bedienen, als ’er maer geene menschen gebreken. Men moet my ook niet zoo zot achten, dat ik verzien zou wezen met steene of geverfde beelden, die onze eere somwijl te kort doen, wanneer onnoozele en plompe menschen die beelden komen aen te bidden, als of het de Heiligen zelve waren; invoegen dat het dan met ons gaet, gelijk met de genen, die van hunne Stedehouders uitgeschopt worden. Ik acht dat my in deze Kerke der wereld zoo veel beelden gezet zijn als ’er menschen zijn, die, schoonze ook niet en willen, mijne beeltenisse natuurlijk en levendig vertoonen. Derhalve is ’er geen reden, waerom ik d’andere Goden benijden zoude. Zy mogen in verscheide gewesten der aerde, d’een hier en d’ander daer, en dat op gezette dagen, vry geëert worden, gelijk Phebus in Rhodus, Venus in ’t Eyland Cyprus, Juno te Argos, Minerva t’Athenen, Jupiter op den Olympus, Neptunus te Tharenten, Priapus te Lampsake, by aldien maer al de wereld geduurig bezig is, om my gelijkerhand veel kostelijker offerhanden te doen.     Dunkt yemand nu, dat ik hier wat te breed weide, en veel buiten de waerheid zegge, wel aen, wy zullen eens gaen bezien, wat leven de menschen al leiden, om klaer te toonen, niet alleen hoe veel zy [p. 81] in my gehouden zijn, maer ook in wat achtinge dat ik zoo by grooten als kleinen ben. Doch wy zullen niet gaen onderzoeken het leven van eenen ygelijken, dat was het lietje zonder einde, maer alleen van de voornaemste, waer uit men de rest lichtelijk zal kunnen afmeeten. Wat hoeven wy met het gepeupel, en Jan hagel ons hooft te breeken? want het is kenbaer genoeg, dat zy onder mijn gilde behooren. Het krielt onder hun van zoo veelerhande malligheden, en men verzint ’er dagelijks zoo veelerhande nieuwe potsen, dat een heelen hoyberg vol Democryten niet genoeg zou wezen om zoo veel gecke daeden te belachen: en zelf die Democryten zouden eenen anderen Democritus van doen hebben, die hun wederom voor den boer hield. De Wereld is een Toneel, en het leven een Comedy, dat de menschen tot Personaedjen, en de Goden tot Kijkers heeft; ja gy zoud u verwonderen, hoe zy hun dagelijks daer mede vermaeken, en den koddigsten deun hebben, dien men bedenken kan. Den eersten tijd van den dag, als zy noch nuchteren zijn, en eer het noenmael begint, hebben zy ’t heel druk met het schiften van krackeelen, en met requesten t’ontfangen. Maer als zy op het mael malkander getoeft, en van den Nektar bevangen zijnde geenen lust hebben om iets van belang by de hand te nemen, gaen zy gelijkerhand zitten, daer de Hemel meest na beneden zakt, en het gezichte na de laegte gekeert zijnde, beschouwen aldaer met het grootste vermaek van de wereld wat de menschen al aenrechten. O bloed! wat is ’er snaekachtigheid op dat Toneel, en hoe verwarren al de Gecken daer onder malkander. Ik ben daer altemet ook wel, want die Poëtische Goden mogen ’t wel [p. 82] veelen, dat ik hun gezelschap vermeerdere. Hier is ’er een verslingert op zijn Matres, en hoe hy meer afgezeid word, hoe dat zijn liefde geweldiger brand. Daer trout ’er een het goed, maer de vrouw niet. Ginder is ’er een, die wel te vreden is, dat zijn wijf van een ander gebruikt word. Een ander ziet als een tweeden Argus met hondert oogen toe, en volgt haer uit jaloersheid met looden schoenen achter na. Maer in dat sterfhuis daer ginder, ik meen mijn kap te scheuren, als ik dien vriend zijn gecke mijnen ontrent het lijk zie; ook zijn ’er huurlingen om over den dooden te schreien, want anders zou het spel niet volmaekt wezen. Aen genen kant schreit de Schoonzoon wel hertelijk op het Graf van zijn Stiefmoeder. Hier is ’er een, die alles uit den hoek haelt, om met al dien bocht teffens zijnen darm vol te proppen, en kort daer aen als een held honger te lijden. Ginder is ’er een, die den slaep en de vadsigheid voor al het goed van de wereld niet missen wil. Men ziet ’er ook, die het heel druk met een anders werk hebben, en hun eigen verzuimen. Ook is ’er een, die rijk meent te wezen met verwisseling van zijnen Schulteischer, en een ander zijn geld, dat hem wel haest door de vingeren zal druipen. Een ander acht het voor zijn grootste geluk, dat hy zelf in armoê levende, eenen rijken Erfgenaem nalaet. Slaet men het oog op de zee, men ziet ’er, die om een onzeekere winste na alle kusten vaeren, hun leven, dat voor geen geld te herstellen is, aen den lichtvaerdigen wind en ’t water betrouwende. Deze wil liever in den krijg gaen, en voor Ruiter dienende, zijn fortuin zoeken, dan t’huis in rust leven buiten alle gevaer. Daer zijn ’er, die Oude Mannen zonder kinderen alle onthael en [p. 83] vrientschap aendoen, hopende op dien voet gemackelijk rijk te worden, en hun deel in zijn Testament te hebben. Ook ontbreeken ’er geene, die uit een zelve oogmerk den vryer maeken by oude verschrompelde wijven, daer lustig wat te tellen valt. Maer ik en kan ’t u niet zeggen, hoe dat het de Goden aen ’t herte kittelt, als zy zien, hoe aerdig dat beide die soorten gefopt worden van de genen, die zy zoeken in ’t net te leiden. De Zotste en schraepachtigste van al den hoop zijn de Koopluiden, als zijnde de gene, die omgaen met het vuilste, dat ’er is, en dat op vuile manieren. Deze besmetten hun doorgaens met logenen, valsche eeden, met steelen, bedrog, en slimme streeken; en niettemin zijn zy overal den baes, om dat zy den gouden hoep aen de voorste vinger dragen. Ook ontbreeken ’er geene staetige Broertjes, die hun honig om den mond smeeren, die werk van hun maeken, en in ’t byzijn van anderen hun den titel geven van Eerwaerdig, op hope of zy noch een hapje bekomen mochten uit dien schat, die zoo onrechtvaerdig gewonnen is. Elders schijnt het of Pythagoras, die alle goederen wilde gemeen hebben, noch discipelen had nagelaten; want men ziet ’er, die al het gene, dat niet wel bewaert is, daetlijk weg hebben, en daer goets moeds mede gaen wandelen, als of het by erffenisse hun toequam. Daer zijn ’er, die alleen met wenschen rijk zijn, en hun zelven eenige vermaekelijke droomen voor oogen stellen, en dit achten zy genoeg te zijn om geluckig te leven. Eenigen bolt het, dat zy buitens huis voor Rijke luiden geacht worden, schoon dat zy aen hunne tafel qualijk iets te eten, of te breeken hebben. Deze schijnt jachtig te wezen om al zijn goed te verqui- [p. 84] sten; die weder gebruikt zijn hand voor eenen haek, en schrobt alles by malkander, zonder op recht of onrecht te passen. Hier doet ’er een zijn uiterste best om op het kussen te raeken, daer blijft ’er een zijn leven lang in eenen hoek zitten, zonder dat hy ergens na staet. Een goet gedeelte is geduurig bezig met pleiten, en zy schijnen van wederzijde nergens anders op uit te wezen, dan om den Rechter, die hun slepende houd, en den Advocaet, die niet slim by speelt, het geld in de beurs te jaegen. Deze zoekt wat nieus op de baen te brengen; die weder heeft iet wonderlijks in zijnen geest ontworpen. Een bygeloovig hooft neemt de reis aen na Jeruzalem, na Rome, of na ’t Graf van Sint Jacob te Compostelle, daer hy ter werelt niet verloren heeft; en zijn Vrouw en kinderen, die niet bestaen kunnen, als door zijn hantwerk, blijven t’huis in armoede zitten. Kort om, zoo ’t u gebeuren mocht zoo wel, als weleer den Philosooph Menippus, op uw gemak in de Maen te zitten, en van daer de wereld over te kijken, gy zoud u niet genoeg kunnen verwonderen over ’t oneindig woelen der menschen, en het zou u toeschijnen, als of gy heele zwarmen van muggen en vliegen zaegt, die onder malkander krackeelden, die oorlog voerden, die laegen leidden, die plonderden, speelden, dertelheden bedreven, geboren wierden, ter aerde vielen, en in hunne doot liepen. Ja men kan zich niet genoeg verwonderen, dat’er zoo veel oproers, en zoo veel Treurspelen aengerecht worden van zulk een kleen onnoozel dierken, en dat zoo weinig tijts leven kan. Ook hoeft ’er nu en dan maer op te steeken een kleen stormpje van Oorlog of sterfte, om ruimte daer onder te maeken, en veele duizenden gelijkelijk weg te slepen. [p. 85]     Maer ik zou puursteeke zot wezen, en groote reden geven aen Democritus, dat hy my lustig uitjoude, indien ik zoo voort ging met op te haelen al de soorten van zotternyen en malligheden, die onder den volke gezien worden. Ik moet my gaen keeren tot de genen, die onder de menschen de gedaente van wijsheid vertoonen, en, gelijkmen zegt, na dien gouden tak staen, daer Eneas by Virgilius zoo na haekte. De Letterkonstenaers hebben hier den voortocht, zeeker een slag van menschen, dat zijns gelijk in kommer en zwaerigheid niet en heeft, en allerminst by de Goden gezien is; dies zou het slecht met hun afloopen, was ik niet tijdig in de weer, om met mijne zoete malligheden d’elenden van hunne bezigheid te verzachten. Een Grieks Puntdichter wil zeggen, datse vijf plaegen onderworpen zijn, maer zy lijden ’er meer dan duizend. Gy ziet hun altijt hongerig, en morssig in hunne Schoolen, ik mocht liever zeggen, zorghoeken, of Rosmeulens, en slachthuizen, onder de kudde der kinderen, daerze van arbeid verouden, van ’t schreeuwen doof worden, van stank en goore lucht verbleeken en quijnen; en niettemin dunkt hun, door mijn ingeven, dat zy in geluk alle menschen te boven gaen. Zoo kittelen zy hun zelven, daer zy dien vreesachtigen troep van jonge Schoolieren met hun bars gezicht en roepen vervaert maken, daer zy d’onnoozele bloetjes met placken, roeden, en zweepen te keer gaen, en hunne verwoetheid plegen op allerhande maniere. Men mocht deze luiden wel gelijken by den Kumaenschen Ezel, die, in een Leeuwenhuid gekropen, hem zelven inbeelde, dat men hem vreezen most, als of hy de Koning der dieren was. Hun dunkt, [p. 86] dat al dat morssen loutere nettigheid, die stank een geur van Muskeljaet, en die jammerlijke schoolslavernye een Koninklijk gebied is; invoegen dat zy hunne dwinglandye tegen het gezag van Phalaris of Dionysius niet gaerne ruylen zouden. Maer noch draeft hun geluk hooger, door datse hun zelven wat nieus in de geleertheid inbeelden. Al wat zy de jonkheid inscherpen, zijn niet dan loutere fratsen; en evenwel, ’t is waer dat ik u zegge, zy zouden niet eenen voet wijken voor Palemon, of den geleerden Donatus. En dit is noch het slimste, dat zy met hunne arglistigheid zoo veel te wege brengen by de Malle Moeders, en onnoozele Jakhalzen van Vaders, dat dezelve niet anders meenen, of zy zijn zulke geleerde mannen, als zy hun zelven waerdeeren. Maer zoo ’t eens gebeurt, dat zy by geval komen te vinden de woorden Anchises Moeder, of in oude verrotte bladeren een woordeken, dat ongemeen is, en weleer by d’Ouden gebruikelijk was; of zoo yemand eens ergens koomt op te graven het stuk van eenen ouden zerk, daer de letteren noch ten halven op staen; O bloed! hoe waer het mogelijk, dat men zou kunnen uitdrucken, de vreugde, de zegeprael, en den lof, dien zy daer over wegdraegen, even als of zy geheel Africa gewonnen, en de Stad Babylon overrompelt hadden. Ja noch, gy zoud meenen eenen Uyl te worden, als zy overal daer zy maer komen, hunne laffe en kaele vaerzen opzeggen; en dat ’er dan noch ontrent zijn, die daer over verbaest staen, ’t welk hun doet denken dat zy den geest van den grooten Maro al binnen hebben. En ’t is noch het geestigste van allen, als men hoort wat zy onderling d’een den anderen al titels geven, en malkanders [p. 87] jeuksel weten te krouwen. Maer zoo ’t gebeurt, dat yemand in een woordeken den regel eens mist, en een ander zoo gaeuw is, dat hy die foute gewaer word, O Goden! wat een geweld is ’er daetlijk, hoe schermen zy onder een, en hoe komt het daer op schelden en lasteren uit! Ik ben te vreden, dat ik al de Letterkonstenaers aen den hals krijge, zoo yemand hier zeggen kan, dat ik liege. Ik weet ’er eenen, die al sestig jaer oud is, van groote geleertheid, eenen Griek, Latinist, Wiskonstenaer, Philosooph, Doctor, en dat alles met den Titel van Koninklijk. ’t Is nu meer dan twintig jaeren, dat deze, daer hy alles heeft laeten steeken, hem zelven quelt en pijnigt in de Grammatica, wenschende van den Hemel dit geluk maer alleen, dat hy zoo lang mag leven, dat hy onfeilbaer toonen kan, hoe men in de Latijnse Taele de acht Partes Orationis moet onderscheiden; een werk, dat niemand onder de Grieken of Latijnen tot noch toe volkomelijk heeft kunnen verrichten. Even als of men daerom ook het harnas most aentrecken, zoo yemand een Conjunctie maekte van een woordeken, dat onder den rang der Adverbia wezen moet. De Grammaticaes zijn alzoo veel in getal, als de maekers derzelver, ja noch meer; want mijnen Aldus heeft alleen meer dan vijfmael een Grammatica gelevert: en niettemin deze goede Man, die zijn wichtig voorneemen niet en wil laeten steeken, leest en doorsnuffeltse altemael, die te bekomen zijn, zy mogen dan zoo schots en lomp wezen als zy willen, en misgunt het eenen ygelijken, die in deze studie zijnen tijd besteed, schoon of hy zonder oordeel te werk gaet; nergens ter wereld meer voor vreezende, dan dat hem yemand dezen roem misschien uit [p. 88] de handen zal rucken, en by gevolg zijn arbeid, die zoo veel jaeren geduurt heeft, verloren gaen. Wat dunkt u, moet men dit uitsinnigheid of zotheid noemen? Want het scheelt my weinig, wat naem gy daer aen geven wilt, by aldien gy maer toestaet, dat dit dier, ’t welk anders het elendigste van allen zou wezen, door mijne weldaet zulk eenen geluckigen staet bekoomt, dat het zijn lot niet begeeren zoude te ruylen tegen de Kroon der Persiaense Monarchen.     De Poëten zijn minder in my gehouden; want het is een volk op zijn zelven, en dat, om zoo te zeggen, zijn hooft volgt; hoewel het ook uit al hun doen genoeg te zien is, dat zy onder mijn Gilde behooren; want al hun rijmen dient nergens anders toe, dan om de Gecken d’ooren te kittelen, en dat met puure fateringen, en belachelijke verdichtselen. En evenwel, ik en kan ’t u niet zeggen, hoe zy hier op betrouwende, niet alleen hun zelven d’onsterffelijkheid, en een leven der Goden verzeekeren, maer het zelve ook toezeggen aen anderen. Mijn Kamenieren d’eige Liefde, en Pluimstrijkerie, hebben voornamelijk in deze Ordre veel wils, en daer is geen volk in de wereld, dat my met meer oprechtigheid en stantvastigheid dient.     Wat de Redenaers belangt, hoewel zy een weinigje van den weg af treden, en met de Philosophen heulen willen, zy blijven niettemin ook al onder ons gebied. Ik heb hier bewijs genoeg toe, maer nu hoeve ik niet anders by te brengen, dan dat zy, behalve d’andere geckernyen, zoo veel lessen beschreven hebben van de maniere, hoe men jocken en boerten moet. Ja zelf die gene, ik weet juist niet [p. 89] hoe zijn naem is, die de Redenrijkkunste geschreven heeft aen Herennius, wil zelf de zotheid gereekent hebben onder de soorten van boerteryen. Ook heeft men by Quintilianus, die onder hun den baes is, een Hooftstuk, waer in hy van ’t lachen handelt, ’t welk schier wijdloopiger is, als den Ilias van Homerus. Kort om, de Zotheid vermag zoo veel by henlieden, dat een zaek, die dikwils met geen redenen te verschoonen is, evenwel met eenen quinkslag word goed gemaekt. Ten zy dat yemand ook ontkennen wilde, dat het tot de Zotheid behoort, met koddig spreeuwen, en dat na de konst, het volk aen ’t lachen te helpen.     Ook dragenze dezelve Kaproen, die eenen onsterffelijken naem meenen te krijgen met het uitgeven van boeken. Deze zijn al te zamen vry veel in my gehouden, maer die gene voor al, die puure geckernyen op het papier kladden. Wat die gene belangt, die dit werk met geleertheid en oordeel by de hand vatten, en wel lijden mogen, dat Persius en Lelius, die gaeuwe Keurmeesters, hunnen arbeid bezichtigen, ik houde dat zy eer te beklaegen zijn, dan dat men hun eenig geluk zou toeschrijven, dewijlze geen einde maeken van hun zelven te plaegen. Zy voegen by, zy veranderen, zy schrappen door, zy leggen ’t werk uit de wege, zy hernemen ’t weder, zy versmeden ’t, zy maeken ’t met yemand gemeen, zy sammelen negen jaer lang, eer zy ’t uitgeven, en noit voldoen zy hun zelven; ja een onnoozele vergeldinge, te weten, den lof van eenige weinige luiden, komt hun zoo dier te staen, en brengt hen tot die inbeeldinge, dat zoo veel waekens, en ontbeeringe van den slaep, het aengenaemste, dat men bedenken kan, zoo veel verlies, [p. 90] zoo veel zweet, en zoo veel pijnigens, al wel besteet is. Ik zwijge noch, dat zy hunne gezontheid krenken, al hunne schoonheid verliezen, byziende, ja ook blind worden, in armoede en ongunst raeken, de wellusten ontbeeren, den ouderdom en de dood verhaesten, en andere diergelijke zwaerigheden bezuuren. Niettemin, dat Wijshooft beeld hem in, dat zoo veel kommers en elende genoeg betaelt is, als hier of daer een boeksuffer zijnen arbeid voor goed keurt. Maer wat scheelt het wel, dat mijnen Schrijver geluckiger uitsinnig is? Hy weet van suffen noch nachtbraeken; maer al wat hem voorkomt, en uit de pen valt, al zijn ’t maer zijn droomen, hy geeft het daetlijk in ’t licht, zonder dat hy veel papiers hoeft te koopen, wel wetende, dat hoe zijn bladeren meer beklad zijn met beuzelingen, hoe hy meer Lezers, dat is, gecken en Schaepshoofden, zal vinden. Want wat leid ’er aen, of men juist niet en past op twee of drie geleerden, die in de wereld zijn, daer ’t ook niet zeeker is, of zy ’er den bril wel eens voor zullen opsetten? En neemt het zoo, dat zy aen ’t werk hun zegel hangen, wat helpt het oordeel van zoo weinigen, daer zulk een ontellijke menigte tegen aen roept?     Evenwel zijn die gene noch wijzer, die de dingen van anderen op hunnen eigen naem laeten uitgaen, en den roem, die anderen met grooten arbeid bekomen hebben, met woorden tot hun overbrengen, namentlijk, hun daer op verlaetende, dat zy, of ze schoon al overtuigt worden van dieverye, nochtans onderwijl voor eenen tijd het genot van die glorie zullen hebben. Men zou ’er, ik weet niet wat, aen verkijken, hoe deze hun zelven kittelen, als zy by ’t gemeene volk geprezen worden, [p. 91] als men over straet hun met vingers nawijst, en dat men zegt: Daer gaet die geleerde man; als hunne werken in de Boekwinkels te vinden zijn, en dat ’er boven aen op yder blad drie naemen gelezen worden, en wel meest uitheemsche, en die niet qualijk na toverwoorden gelijken. Maer om de waerheid te zeggen, wat zijn dit anders dan bloote naemen? ook hoe weinig is het getal der genen, dieze kennen zullen, indien gy op de grootheid van de wereld acht neemt; en noch, hoe veel weiniger de genen, die daer werk van maeken zullen; gelijk ’er ook onder d’ongeleerden niet eenderhande smaek is. Ik en zegge nu noch niet, dat zelf die naemen dikwils verdicht, en ge-eigent worden uit de boeken der Ouden. d’Een wil Telemachus, d’ander Stelenus, d’ander Laërtes, deze Polycrates, gene Thrasymachus, genoemt worden. Zy mochten immers zoo lief op den Titel schrijven Chameleon of Kouwoerde, of hunne boeken A of B noemen, gelijk de Oude Philosophen plegen te doen. Maer noit kan men meer deun hebben, dan als zy met brieven over en weder, met vaerzen en Lofreden, malkanderen verheffen, daerze niet anders, dan Dommedarizen en Kalfskoppen zijn. d’Een voert den naem van Alcëus, d’ander heet Callimachus; deze overtreft Marcus Tullius, gene is wijzer en geleerder als Plato. Ook zoeken zy altemet eenen Kampvechter, om door zijn tegenstrijden vermaert te worden. Dit maekt eenzijdigheid onder het volk, en elk houd het met zijnen Kampioen, tot eindelijk beide die Hoofden, hun wel gequeten hebbende, verwinners daer uit scheiden, en, d’een zoo wel als d’ander, met zege t’huis komen. De wijze luiden steeken hier den draek mede, als of het gec- [p. 92] ke dingen waren. Wie is ’er, die anders zegt? Maer ondertusschen valt hun het leven, door mijn toedoen, vermaekelijk, en de Scipioos hebben zoo veel eere niet ingeleid, dat zy hunne triomfen daer tegen begeeren zouden te ruylen. Ik geloof ook niet, of de geleerde luiden, daer zy in het zien van deze dingen zoo veel vermaek scheppen, en met een anders uitsinnigheid verquikt worden, zullen gaerne bekennen, dat zy niet weinig in my gehouden zijn, anders was het wel een groote ondankbaerheid.     Onder deze Geleerden neemen de Advocaeten de eerste plaets in, en zy zijn de gene, die meer dan anderen hun zelven kittelen, daer zy ’t zoo druk hebben met den steen van Sisyphus zonder ophouden te rollen, en honderden van wetten als met eenen adem aen een te hechten, schoon datse te pas komen of niet; en daer zy glossen op glossen, en meeningen op meeningen stapelende, te wege brengen, dat de studie, die aen hun ampt vast is, de moeielijkste van allen schijnt te wezen. Want zoo gaet het gemeenlijk, dat het gene, daer arbeid in steekt, ook voortreffelijk en heerlijk geacht word.     Wy moeten nevens hun zetten de Redenkavelaers en Sophisten, een slag van volk, dat men maer pas hoeft aen te roeren, om hun te doen rammelen, en waer van ’er wel een op zou mogen tegen twintig snappende Vischwijven; evenwel zou hun geluk volmaekter wezen, indien zy alleen maer gebekt, en niet krackeelachtig met eenen waren, invoegen dat zy wel dapper over de geitewol twisten, en veeltijts de waerheid onder al dat krackeelen quijt raeken. Evenwel maekt hun de Eige Liefde [p. 93] geluckig, daer zy, pas verzien van drie Sluitredenen, het tegen eenen ygelijken derven uithouwen, ’t zy wat zaeke dat ’er ook te bedisputeeren valt. En al quaemt gy met eenen Stentor, die tegen vijftig schreeuwers opmocht, zy blijven onverwinnelijk door hunne hartneckigheid.     Nu volgen in den rang de Philosophen, die ontsag maeken door hunnen langen baerd en sleependen Tabbaerd. Zy meenen dat zy de wijsheid alleen hebben, en dat al d’andere menschen maer schimmen, en ydele weetnieten zijn. Maer ’t is wel te zien, wat een geestigen bolworm dat hun in ’t hooft wroet, daer zy ontellijke werelden stichten, daer zy de Zon, de Maen, de Sterren en Hemelronden, als op eenen draed weten af te meeten, daer zy weten te zeggen waer de blixemen, winden, Eclypsen, en al d’andere ongrondeerlijke dingen van daen komen, en dat doorgaens met zulk een verzeekertheid; als of de Natuure, die de dingen bewerkt, hun tot geheime Raetsluiden gebruikte, en als of zy uit de vergaderinge der Goden om laeg quamen; die ondertusschen met hunne gissingen en raetsels, van de natuure wel leelyk bespot worden. En dat al hun werk op losse schroeven staet, is ook daer uit wel duidelijk af te meeten, dat zy onder malkanderen geduurig twisten over yder ding in ’t byzonder. Dit volk weet nergens af, en evenwel laeten zy hun verluiden alle dingen te weten: zy kennen hun zelven niet, en daer zy altemet niet eens gewaer worden, of ’er een kuil of steen in hunnen weg is, om over te vallen, het zy dat hun veeltijts de oogen schemeren, of de zinnen van huis zijn; willen zy evenwel ons wijs maeken, dat zy de Denkbeelden, de Algemeene dingen, de by- [p. 94] zondere Gedaenten, de Grontstoffen, de Hoedanigheden, en de Wezentheden, zien kunnen; dingen, die zoo qualijk te kennen zijn, dat, zoo ik meene, de scherpziende Lynceus die niet zou kunnen gewaer worden. Maer hoe weinig weegen by hun de Platters, als zy met hunne Triangels en Quadrangels doende zijn, en hunne cirkels, en diergelijke Wiskonstige figuuren over malkander trecken, en onder een warren, niet anders als ofze eenen doolhof maekten; en dit alles noch verzelt met een slagordre van letteren, dieze nu dus dan zoo stellen, om te doen suffen de genen, die hun op het werk niet en verstaen. Ook zijn ’er onder deze soorte, die uit de sterren toekomende dingen voorzeggen, en mirakelen belooven, waer mede de Toverkonste verlegen zou staen; en dit gelukt hun zoo wel, dat zy ook luiden vinden, die daer geloof in stellen.     Mogelijk zou het beter wezen, de Theologanten stilzwijgens voorby te gaen, en dezen stinkpoel niet te roeren, of dit kruid, dat zulk eenen zwaeren damp uitgeeft, niet aen te raeken; want het is een slag van volk, dat opgeblazen en straks te paerd is, dies zou ik ze lichtelijk altemael aen den hals krijgen met een duizend conclusien, en gedwongen worden mijn redenen te wederroepen, of by weigeringe van dien, den tijtel van Kettersch te voeren: want dezen blixem hebben zy daetlijk gereet, als ’er maer yemand is, dien zy niet zetten mogen. Zy zijn wel voornaemelijk de gene, die allerminst mijne weldaeden erkennen willen; en nochtans behoorenze my in aller maniere daer voor te danken: want zy uit d’eige Liefde mijn kameniere hun geluk treckende, worden als inwoonderen van den derden [p. 95] Hemel, van waer zy al d’andere menschen als wormen langs d’aerde zien kruipen, en byna medelijden met hun hebben, terwijlze bestuwt zijn met zulk een heirleger van meesterlijke definitien, conclusien, aenhangselen, van uitgedruckte en verborgene voorstellingen, zoo verzien zijn van achterdeuren en uitvluchten, dat ook het net van Vulcanus hun zoo niet zou kunnen verstricken, of zy zouden ’t ontsnappen door hunne distinctien, waer mede zy alle knoopen zoo licht weten te doorhouwen, dat ’er de beul met zijn zwaerd niet by te pas komt; zoo veel zijn de woorden, en vreemde karakters, die zy onlangs verzonnen hebben. Zy draegen daerenboven den sleutel van de geheime Mysterien, en leggen uit na hun goetdunken, hoe de wereld geschapen en geordonneert is; door wat goten die erfsmette tot Adams nakomelingen is overgevloeit; op wat wijze, in wat maete, en in hoe veel tijds het lichaem Christi in den buik der Maget zijn volheid bekomen heeft; hoe in d’Eucharistie de toevallen zonder verblijfstede bestaen. Maer dit zijn gemeene questien. Daer zijn ’er noch andere, die zy waerdig achten by groote en verlichte Theologanten, gelijk zy die noemen, verhandelt te worden; op zulke worden zy haest wacker, indienze voorvallen: te weten, Of ’er eenige wijl van tijd is in de Goddelijke genereeringe? Of ’er in Christus meer kintschappen zijn? Of dit een mogelijke voorstelling is: God de Vader haet zijnen Zoon? Of God persoonlijk had kunnen vereenigen met een vrouwe, of met eenen Duivel, of Ezel, of Kouwoerde, of Keysteen? En als dit al geschied was, hoe dan die Kouwoerde gepredikt, Mirakelen gedaen, en hoe men haer gekruist zou hebben? En wat Pe- [p. 96] trus geconsacreert zou hebben, indien hy dienst gedaen hadde, ten tijde dat het lichaem Christi aen ’t Kruis hing? Of men Christus ten zelven tijde wel eenen mensch mocht noemen? En of men na de verrijzenisse wel zal mogen eten en drinken? Deze voorzorge en is zoo vreemt niet; want het valt voor den mensch al vry wat zwaer, als hy honger en dorst moet lijden. Zy hebben noch meer andere scherpsinnige fratsen, die noch meer suffens aen hebben dan de voorverhaelde, te weten, van de Notiones, Relationes, formalitates, quidditates, ecceitates, die niemand met zijn gezicht achterhaelen kan, of hy most zulk een Lynceus wezen, dat hy ook in dicke duisternissen die dingen kan zien, die nergens en zijn. Wat nu hunne spreuken belangt, die klinken zoo wonderlijk, dat die Orakelen der Stoischen, die men Paradoxa noemt, heel plomp, ja by de straet opgeraept schijnen, als menze by deze gelijken zoude: gelijk, wanneerze zeggen, dat het beter zou wezen duizend menschen den bek te breeken, dan eens op eenen zondag eenen armen man zijn schoenen te lappen. En dat men nutter mocht maeken, dat de heele wereld verging met koussen en schoenen, gelijk men voor een gemeen Spreekwoord zegt, dan dat men een klein onnoozel leugentje liegen zoude. Deze scherpsinnigheden zijn uit haer zelve moeielijck te vatten, maer de omwegen der Schoolgeleerden maeken dezelve noch onverstaenlijker, invoegen dat gy u zelven eer zoud redden uit de Doolhoven, dan uit de kromme paden van zoo veel Secten, gelijk de Reales, Nominales, Thomisten, Albertinisten, Scotisten; ik en noeme u niet als de voornaemste, want het getal is my te veel. Al deze Secten zijn zoo vruchtbaer van geleertheid, [p. 97] en weten zoo veel difficulteiten te maeken, dat de Apostelen, acht ik, eenen anderen geest zouden van doen hebben, indienze over deze dingen eens in handeling mosten treden met dit ons nieu gebroetsel van Theologanten. Paulus was vol van ’t Geloove, maer hy en heeft het niet Magisterachtig beschreven, als hy zegt: Het Geloove is de verzeekeringe der dingen, die te hopen zijn, en een bewijs der dingen, die men niet en ziet. Hy was wel vol van de liefde, maer de verdeeling of beschrijving, die hy daer van maekt, op het dertiende Hooftstuk van den Eersten Brief tot de Corinters, lijkt weinig na den stijl van de Dialectica. Het Consacreeren van ’t Mysterie der Eucharistie geschiede zeeker Godtvruchtelijk by de Apostelen, maer had men hun eens gaen vraegen van Termino à quo, en Termino ad quem; van de Transsubstantiatie; van de wijze, waer door een zelve Lichaem op verscheide plaetsen is; van het onderscheid des Lichaems Christi aen den Kruisse, in den Hemel, en in d’Eucharistie; in welken oogenblik de Transsubstantiatie geschied, gemerkt de woorden, die daer af de werkende oorzaek zijn, haeren tijd hebben, en tusschenruimte om gesproken te worden, en achter malkander volgen; wat dunkt u, zouden die Kerkpylaeren wel geantwoort hebben met zulk een scherpzinnigheid, gelijk de Schottisten deze dingen verhandelen en beschrijven. Zy kenden de Moeder Jesu, maer wie van henlieden heeft zoo op zijn Philosoophs, als onze Theologanten, weten te toonen, dat Adams smette op haere zuiverheid niet gevat heeft. Petrus ontfing de sleutelen, en hy ontfingse van den genen, dieze aen eenen onwaerdigen niet en vertrout: evenwel ik en weet niet of hy die scherpsinnigheid wel [p. 98] verstaen heeft, hoe yemant, die de kennisse niet en heeft, den sleutel der kennisse draegen zoude; ’t is altijd zeeker, dat hy ’er nergens van roert. d’Apostelen doopten doorgaens, en evenwel hebben zy nergens geleert, wat de formeele, materieele, werkelijke en finaele reden van den Doop is; men vind ook niet, datse eenig gewag maeken van een uitwisschelijk en onuitwisschelijk teeken. Zy aenbaden wel, maer zy deden ’t in den Geest, niet anders volgende, dan deze Evangelische Lesse: God is een Geest, en de genen, die hem aenbidden, moeten hem in Geest, en in der waerheid aenbidden. Maer het is hun, na ’t schijnt, toen niet geopenbaert geweest, dat men een beeldeken, ’t welk aen den wand staet geteekent met houtskole, zoo wel moet eeren en aenbidden, als of het Christus zelve was, by aldien het maer twee vingeren om hoog steekt, het hair ongeschoren, en in den cirkel, die het achterhooft omcingelt, drie straelen heeft. Wie zou deze dingen vatten kunnen, of hy most eerst zes en dertig jaeren lang gestudeert hebben in Aristoteles en Scotus Natuurkunde, en in de Philosophie van d’andere wereld? d’Apostelen spreeken dikwils van de Genade: maer nergens maeken zy eenig onderscheid tusschen de Genade, die onverdient is gegeven, en de genade, die aengenaem maekt. Zy vermaenen tot goede werken, maer zy stellen geen onderscheid tusschen het werk, dat krachtig is uit de vyerigheid van den werker, en tusschen het werk, dat krachtig is uit hem zelven. Zy leeren doorgaens de Liefde, maer maeken geen onderscheid tusschen de ingestorte, en tusschen de verkrege liefde, noch leggen niet uit, of zy een toeval, of een wezen; of zy iet geschapens, of ongeschapens is. Zy verfoeien [p. 99] de zonden, maer ik wil ’er mijnen hals onder verzetten, zoo yemand van hun allen na de konst heeft kunnen beschrijven, wat het is, dat wy zonde noemen, ten waere misschien dat het de geest der Scotisten hun geleert hadde. Ook zal ’t my niemand in ’t hooft brengen, dat Paulus, uit wiens geleertheid men de bequaemheid van al d’andere mag schatten, zoo dikwils veroordeelt zou hebben de vraegen, dispuiten, geslachtreekeningen, en schermutselingen van woorden, indien hy hem op die scherpsinnigheden verstaen hadde; voornaemelijk noch, daer al de krackeelen en oneenigheden van dien tijd maer plomp en op zijn boers zouden zijn, indien men dezelve eens met de snedigheden van onze Heeren Meesters ging vergelijken. En evenwel zijn deze mannen zoo bescheiden, dat, indien ’er misschien iets van d’Apostelen wat te plomp, en weinig op zijn Magisters beschreven is, zy het zelve niet daetlijk verwijzen, maer uitleggen zullen in eenen bequaemen zin; die eere namentlijk eensdeels de outheid, eensdeels den Apostolischen naem noch toedragende. En het zou, om de waerheid te zeggen, al wat hard gehandelt zijn, indien men zulke diepsinnigheden van hun vereischte, daer hunnen Meester hun noit een woord af gezegt hadde. Maer zoo Chrysostomus, Basilius, of Hieronymus, zulk eenen misslag begaen, zy komen ’er zoo goê koop niet af, ’t is genoeg daer by te schrijven, Men houd het niet. Wel is waer dat zy de Heidensche Philosophen en Joden, die een aengebore hartneckigheid hadden, den mond stopten; maer dit geschiede meer door hun goed leven en mirakelen, dan door snedigheid van Sluitredenen; en niemand van hunne tegenstrijders had zoo veel [p. 100] pit achter d’ooren, dat hy ook het geringste Quodlibetum van Scotus zou verstaen hebben. Maer nu ter tijd, wie is ’er een Heiden of Ketter, die niet daetlijk de wijk neemt voor zoo veel dun geweve scherpsinnigheden, of hy moet zoo plomp wezen, dat hyze niet en verstaet, of zoo schaemteloos, dat hyze uitkrijt; of met gelijke stricken verzien wezen, invoegen dat het gevecht nu even schoon staet, niet anders, dan of men Tovenaer tegen Tovenaer zette, of zoo yemant met eenen geluckigen degen vocht tegen eenen, die een geluckigen degen voert: want dan zou men nimmer gedaen werk hebben. En na ik meene, zouden zeeker de Christenen wel bedacht wezen, indien zy t’huis hielden die dikzacken van soldaeten, waer mede zy nu al lang zonder eenig voordeel geoorlogt hebben, en datse de schreeuwachtige Scotisten, hartneckige Occanisten, en onoverwinnelijke Albertisten, met al den hoop Sophisten teffens, tegen de Turcken en Saraceenen lieten optrecken, zy zouden, geloof ik, het koddigste gevecht van de wereld zien, en een verwinning, daer men noit van gehoort heeft. Wie zou ’er zoo koud wezen, die niet ontsteeken zoude door hunne snedige dispuiten? Wie zou zoo ongevoelijk zijn, dat hem zoodanige prickelen niet zouden opdrijven? Ja al was yemand begaeft met arentsoogen, deze mannen zouden hem steekeblind weten te maeken. Het dunkt u lieden bijna, dat ik dit alles uit schers over hoop haele. ’t Is zeeker ook geen wonder, dewijl ’er ook zelf onder de Theologanten mannen van beter geleertheid zijn, die van deze kaele hairreperyen der Theologanten de walg steeken. Zommige schricken daer voor, en houden dezelve alzoo slim als Kerkschennis, ja [p. 101] achten ’t voor een groote Godloosheid, dat men van zoo verborgene dingen, en die men meer dient aen te bidden, dan uit te leggen, met zulk een slechte bereidinge spreekt, met zulk een onheilig Heidens hairklooven disputeert, zoo vermetelijk uitbeeldingen maekt, ja dat men de Majesteit der Goddelijke Theologie met zulke onnoozele, ja vuile woorden, en ook Spreuken besmoddert.     Maer zylieden voelen ondertusschen een wonder goed behaegen, ja vrolijkheid over hun zelven, en hebben ’t nacht en dag zoo druk met deze zoete fateringen, dat zy ook zoo veel tijds niet kunnen uitvinden, als ’er van doen is, om slechts voor eene reis het Evangely, of S. Paulus Brieven te doorloopen. En daer zy de Schoolen met deze fratsen onderhouden, meenen zy ondertusschen, datse, niet anders als Atlas, die by de Poëten den Hemel met zijne schouderen ondersteunt, de geheele Kerke, die anders zou invallen, met de steunsels van hunne Sluitredenen staende houden. Nu geve ik u eens te denken, hoe groot dat hun geluk is, dat zy de Heilige Schriftuure niet anders als ofze van wasch ware, na hunnen lust en begeeren kneeden en herkneeden; daer zy hebben willen, dat men hunne Besluiten, die nu al van eenige Schoolgeleerden onderschreven zijn, boven Solons Wetten, ja boven de Pauzelijke Decreeten stellen zal; en daer zy ’t, als Keurmeesters van de wereld, doen herroepen, indien ’er ergens iets is, dat maer een weinig strijdig is met hunne duidelijke en verwarde besluiten, en daer zy vonnissen, als of ’er een Orakel geluit sloeg: Deze voorstelling is aenstootelijk, deze luid al te vierkant, die smaekt na Ketterye, deze klinkt niet wel; invoegen dat nu [p. 102] voortaen noch Doop, noch Evangely, noch Paulus of Petrus, noch S. Hieronymus of Augustinus, ja zelf ook Thomas van Aquijnen, schoon dat hy Aristoteles over zijn heele lijf is, niet bequaem is om eenen Christen te maeken, indien het de Baccalaurien niet bestemmen, zulk een scherpsinnigheid is ’er in hun oordeelen. Wie zou oit van gevoelen geweest zijn, dat hy geen Christen was, die een slechte en onnoozele waerneming wou staende houden in de Grammatica, en dat het evenveel was, als men zeide, Matula putes, en Matula putet; indien het ons die wijze luiden niet bericht hadden? Wie zou de Kerke gered hebben uit zulke dicke duisternissen van doolingen, die ook noit yemand zou gelezen of geweten hebben, ten waere dat die mannen dezelve met opene en gezegelde brieven de wereld bekent gemaekt hadden? Denkt nu eens, hoe geluckig zy wel zijn, daerze van zulke zaeken ’t bewint hebben. En noch behalve dit, daerze ons al de gelegentheid der verdoemden zoo levendig weten af te beelden, als ofze jaeren lang in die ongeluckige Republijke verkeert hadden. Ja, daerze na hun goetdunken ook nieuwe werelden bouwen, daer by noch gevoegt hebbende dat ruime en overschoone vak, te weten, op dat de zalige zielen geen ruimte zouden ontbeeren, alwaerze bequamelijk zouden kunnen wandelen, gasteryen houden, of met den Kaetsbal spelen. Met deze en diergelijke duizenden van fateringen zijn de hoofden zoo vol gepropt en bezwangert, dat Jupiters hooft, zoo ik meene, zoo dik niet geweest is, toen hy in arbeid gaende om Pallas te baeren, Vulcanus met zijn bijl te hulp riep. Het moet u derhalve niet vreemt geven, wanneer gy ziet, dat hun het hooft zoo hecht bezwachtelt [p. 103] is in d’openbaere Disputatien; want andersins was ’er geen kijken na, of die hoofden sprongen in stucken. Ik zelf moet ’er ook somwijlen om lachen, dat zy dan, alsze Latijn spreeken, daer men schier katten mede vergeven zoude, hun voornaemelijk inbeelden datse Theologanten zijn; en datse ’t een scherpsinnigheid noemen, die voor ’t gemeen te hoog is, als zy zoo staen en stamelen, dat niemand begrijpen kan, wat zy zeggen willen, of hy moet ook een stamelaer wezen. Want zy zeggen dat men de Godgeleertheid kleenachtinge zou aendoen, indien men haer wilde gaen binden aen de regelen van de Grammatica. Zeeker, een wonderlijk gezag in de Theologanten, dat hun alleen vergunt word een tael te spreeken tegen den regel; behalve dat het de Schoenlappers ook mogen doen. Eindelijk, hun dunkt, datse niet hooger verheven zijn, dan alsze ootmoedelijk gegroet worden met den titel van Onze Meesters, woorden zeeker, waer in zy meenen dat alzoo veel verborgentheid zit, als in dat woord van vier letteren by de Joden. Overzulks willen zy niet dulden, dat men dezelve anders, dan in groote letteren schrijven zal. En zoo yemand eens in Latijn de woorden averechts, te weten, Onze Meester, zeide, gelijk men in duits gewent is, en niet, MAGISTER NOSTER, die zou al de Majesteit der Theologische Ordre in eene reis onder de voet smijten.     Die wel allernaest met onze Meesters in geluk over een komen, zijn de gene, die zich gemeenlijk Religieuzen of Monniken noemen, naemen die alle beide hun niet en passen, dewijl een groot gedeelte van henlieden niet alleen vreemt is van Religie, maer ook, meer dan eenig ander volk, op alle we- [p. 104] gen en straeten gezien word, daer het woord Monnik op het Grieks zoo veel als eenzaem beteekent. Ik en zie niet, waer men elendiger Schepzels zou vinden, indienze van my niet op veelerhande wijze gered wierden. Dit slag van luiden is in zulk een ongunste by alle menschen, datse ’t ook als een quaed voorteeken houden, indienze hun by geval in ’t gemoet komen; en evenwel streelenze hun zelven zoodanig, dat het niet te zeggen is. Zy achten dat hunne grootste Godvruchtigheid voornaemelijk daer in bestaet, dat zy heel vreemt van de Geleertheid zijn, ja niet een A voor een B kunnen. Zy zingen in de Kerken hunne Psalmen, waer van zy wel ’t getal, maer niet den zin weten, en daer men niet anders denken zoude, of het was een geschreeuw van een deel Ezels, zoo meenen zy evenwel, dat de Heiligen met dien zang wonderlijk gedient zijn. Ook zijn ’er onder dit volk eenigen, die geen kleen gewin doen met hunne morssigheid en bedelaerye, en om brood aen de deuren bidden met groot gebulk, ja overal in de herbergen, in wagens en schuiten de luiden moeielijk vallen, dat zeeker al d’andere bedelaers tot merkelijke schade gedijd. En op zulk een wijze vertoonen ons die goede luiden in hunne morssigheid, onwetenheid, plompheid, en onbeschaemtheid, hoe de Apostelen weleer op aerde gewandelt hebben. Men heeft ook noit koddiger deun, dan als men ziet, datse eenen vasten regel volgen in alle dingen, even als of zy, op verbeurte van hun te bezondigen, na de Wiskonst mosten bereekenen, hoe veel knoopen dat ’er staen moeten aen de schoenen; van wat voor kleur dat yder kleed moet zijn, hoe veele veranderingen daer in zijn waer te nemen; [p. 105] van wat stoffe, en hoe breed de gordel wel moet wezen; van wat vorm de kap, en hoe veel mudden ruimte; hoe veel vingers breette dat het hair moet zijn, en hoe veel uuren men slaepen zal. Maer wie is ’er zeeker, die niet en ziet, hoe ongelijk dat deze gelijkheid is in zulk eene groote verscheidentheid van lichaemen en zinnen? En evenwel gebeurt het, dat zy door deze fratzen niet alleen hun zelven boven anderen stellen, maer ook malkanderen onderling verachten, en zy, die voorgeven datse d’Apostolische liefde beleven, het heele Klooster overend zetten om een kleed, dat wat anders gegord, of wat donkerder van kleur is. Ook zijn ’er onder deze eenigen, die zoo streng en religieus zijn, datze een haire bovenkleed, en een zyden onderkleed draegen; andere weder, zijn buiten op van linnen, en onder van wolle. Wederom zijn ’er andere, die van het geld zoo vervaert zijn, datze liever vergift zouden aenroeren; maer ondertusschen mogen zy hunnen kroes wel uit, noch mijden hun niet eens voor het vrouvolk. Kort om, zy draegen zonderlinge zorge, datse toch over al verscheelen zouden in maniere van leven; en die waerneeminge van hunne verscheidenheid gaet hun vry meer ter herte, dan hun zelven Christus gelijkvormig te maeken. Ook leid voornaemelijk hun betrouwen in de bynaemen, daer deze willen genoemt worden Kordelieren; en onder dezelve heeft men Coleten, Minores, Minimi, en Bullisten: Andere weder, den titel van Benedictijnen, Bernardijnen, Brigitijnen, Augustijnen, Guilhelmijten, Jacobijnen, even als of het gering was, den naem van Christenen te voeren. Zy staen een groot deel onder henlieden zoo vast op hunne ceremonien, en menschelijke Over- [p. 106] leveringen, dat een eenigen Hemel, na hun meeninge, geen vergeldinge genoeg is voor zoo groote verdiensten, niet eens denkende, dat Christus, zonder op al deze dingen eens te letten, over dit zijn gebod, te weten, van de Liefde, zal onderzoek doen. d’Een zal met zijnen buik pronken, die door allerhande soorte van visschen gespannen staet; d’ander ontellijke mudden met Psalmen uitgieten. Deze weet zijne ontellijke vastendagen te bereekenen, en zal ’er telkens by zeggen, dat zijn buik door een eenig middagmael schier geborsten was; gene zal komen monsteren met zulk eenen ballast van Ceremonien, dat men die qualijk in zeven Koopvaerdyschepen zou kunnen laden. Ginder zal ’er een zijnen roem draegen, dat hy in zestig jaeren geen geld gehandelt heeft, dan met vingeren, die met dubbele hantschoenen verzien waren. Hier zal ’er een zijn kruin in een kap steeken, die zoo vet en bemorst is, dat ’er geen Matroos zou wezen, dieze goed genoeg zou kennen om op te zetten. Gy zult’er eenen anderen hooren vertellen, dat hy meer dan vijf en vijftig jaeren op eene plaetse gebleven is, en het leven van een spongie geleid heeft, die altijd aen haere Rotse blijft hangen. Deze zal geen geluid kunnen slaen, zoo schor is hem zijn keel geworden, door dat hy geduerig gezongen heeft. Gene zal melden van zijne slaepzucht uit eenzaemheid ontstaen; die weder, dat hem door ’t langduurig zwijgen de tong niet roeren wil. Maer Christus onder dat roemen, ’t welk anders noit gedaen zou wezen, invallende, zal zeggen: Waer komen nu deze nieuwe Joden van daen? Een eenige Wet is ’er, die ik waerachtelijk voor de mijne kenne, en daer hoore ik niet een enkel woord af. [p. 107] Ik heb wel eer duidelijk, en zonder eenige bewimpelinge van gelijkenissen, mijn Vaderlijk erfdeel belooft op het waernemen van de werken der liefde, niet op het draegen van kappen, geprevel van gebedekens, of het lichaem door vasten te breeken. Ik en kenne ook de genen niet, die al te veel kennis hebben van hunne werken. Die my in heiligheid ook willen te boven gaen, moeten (zoo ’t hun lust) gedroomde Hemelen zien in te nemen, of voor henlieden eenen nieuwen Hemel doen bouwen by de genen, welker overleveringen zy hooger gezet hebben, dan mijne geboden. Hoe dunkt u, datse op malkanderen zullen staen kijken, als zy deze redenen hooren, en zien zullen, dat Matroozen en Voerluiden boven henlieden ontfangen worden? Maer ondertusschen zijn zy door hunne hope geluckig, waer voor zy niet weinig in my gehouden zijn. ’t Is wel zoo, dat dit volk door zijnen Geestelijken staet is afgezondert van Borgerlyke Regeering, maer echter heeft niemand het hert, hun op den teen te treden, voornaemelijk de bedelmonniken, dewijl hun uit de biechten al de geheimenissen bekent zijn, die ieder in zijn hert heeft. Zy maeken evenwel zwaerigheid die te ontdecken, of het moet wezen, dat zy onder den drank somwijlen lust hebben in koddige vertellingen; maer zy verhaelen de zaek maer alleen, zoo dat men daer na slaen moet, dewijl zy ondertusschen niemand en noemen. Is nu yemand zoo onbedocht, dat hy deze horzelen begint te tergen, hy mag wel reekening maeken, dat het hem gelden zal, als zy op stoel komen; want daer haelen zy hun hair weder, en geven met scheuten onder water zoo bedektelijk hunnen vyand te kennen, dat het een ygelijk vat- [p. 108] ten kan, zoo hy anders maer eenig begrip heeft; en zoo gy hun geenen brok in den muil worpt, zullen zy niet ophouden van keffen.     Maer zegt eens de waerheid, wat Komediant, wat Omlooper zou u meer vermaek geven, als zylieden, daerze in hunne Sermoenen zoo koddig den Rederijker spelen, maer nochtans wel zoet de lessen volgen, die de Redenaers beschreven hebben over de maniere van ’t redeneeren. O Goden in den Hemel, hoe stellenze hun in postuur; hoe gevoegelijk veranderen zy van toon; hoe houden zy de wijs; hoe slingerenze hun zelven; hoe wisselt hun wezen telkens van gedaente; hoe schreeuwen zy, dat de Kerk davert! En deze konst van redeneeren gaet by overleveringe van het een Broertje tot het ander, als iet verborgens, en dat voor yder niet gemeen is. ’t Is wel waer, dat ik ’er niet van weten mag, maer evenwel zal ik ’er eenigsins na slaen. Voor eerst beginnen zy met een aenroeping, een manier, die zy de Poëten hebben afgekeeken. Daer na, indienze, by exempel, van voornemen zijn om van de Liefde te handelen, zullenze hunne inleiding nemen van de Nijl, die vermaerde rivier in Egypten; of indienze spreken willen van de verborgentheid des Kruisses, zoo maekenze een geluckig begin van Bel, dien schrickelijken Draek, dien men te Babylon aenbad: of willen zy de vasten beweeren, zoo beginnen zy van de twaelf Hemelteekenen in den Dwarsriem; of daerze van ’t Geloove zullen handelen, maeken zy hunne voorreden uit de vierkantigheid van den Cirkel. Ik zelf beluisterde lest het Sermoen van eenen der grootste Gecken, zoet wat, ik wilde Geleerden zeggen, die, als hy in een aenzienlijke vergaderin- [p. 109] ge het geheim der Heilige Drievuldigheid verklaren zoude, om te toonen zijn buyten gemeene gaeuwigheid, en d’ooren der Theologanten genoegen te geven, zijn inleidinge begonnen heeft op een heel ongewoone manier, te weten, van de letteren, syllaben, en reden, als ook van d’overeenkoming van ’t Nomen, en Verbum, en ’t Adjectivum en Substantivum; veele van zijne Toehoorderen hen ondertusschen verwonderende, en eenigen by hun zelven mompelende dit vaers van Horatius:     Waer wil dees kaele klap in ’t leste noch voleinden?     Kort om, hy quam zoo verre, dat hy in de Grammatische beginselen de beeltenisse van de gansche Drievuldigheid zoo duidelijk toonde, dat ’er geen wiskonstenaer zou te vinden wezen, dieze klaerder zou weten af te beelden. En over dit Sermoen had die groote Theologant acht maenden lang zoo naerstig gearbeid, dat hy nu zoo blind is als een Mol; dewijl namentlijk al de scherpte van zijn gezicht van noode was, om de scherpsinnigheid van zijn verstant te hulp te komen. Maer die man en kreunt hem dat verlies niet, ja meent noch dat hy die glorie goê koop heeft. Ik heb noch eenen anderen gehoort, die tachtig jaeren oud, en zoo grooten Theologant is, datmen zeggen zoude dat Scotus weder verrezen was. Als deze het Mysterie van den naem Jesus zou uitleggen, toonde hy door wonderlijke scherpsinnigheid, dat al het gene, dat men daer af zou kunnen bybrengen, zelf in de letteren verborgen was. Voor eerst zeide hy, dat die naem wel duidelijk de Heilige Drievuldigheid afbeelde, dewijl hy in ’t Latijn alleen maer in drie Casus gedeclineert wierd. Ten anderen, schuilde hier in een wonderlijke verborgentheid, dat de eer- [p. 110] ste Casus of Nominativus Jesus uitgaet op S, de tweede of Accusativus Jesum, op M, de derde of Ablativus Jesu, op U, de drie letteren namentlijk te kennen gevende, dat hy is het Begin, Midden, en Einde, ’t welk in ’t Latijn is Summus, Medius, Ultimus. Daer was noch een verborgentheid, die deze te boven ging. Hy kliefde op een wiskonstige wijze den naem Jesus in twee gelijke deelen, invoegen dat de S als een snijding in ’t midden bleef; welke letter hy leerde dat by de Hebreen genoemt wierd Syn, een woordeken, na ik denke, dat by de Schotten zoo veel als zonde beteekent; waer uit duidelijk kon afgenomen worden, dat Jesus de gene was, die wegneemt de zonden der weereld. Al de toehoorderen, en voornaemelijk de Theologanten, stonden op deze Inleidinge, die zoo nieu en ongehoort was, van verwonderinge met den mond open, en men zou gezegt hebben, dat het niet veel en scheelde, of zy waren, gelijk weleer Niobe, van verbaestheid in stokbeelden verandert. Maer ik meende schier, dat ik gevaeren zou hebben als Priapus, die, als hy de Toveressen Kanidie en Sagane haere nachtoffers zag toestellen, van angst en vervaertheid zulk eenen dreun liet, dat de Toveressen al den horlement lieten leggen, en al haer best op de loop teegen. ’t Was zeeker ook niet zonder reden: want waer vind men toch, dat de Grieksche Redenaer Demosthenes, of de Latijnsche Cicero, met zulk een kromme Inleidinge begonnen hebben? Zy hielden dat het geen goed begin was, ’t welk na ’t vervolg niet en geleek; als of het de verkendryvers ook niet en wisten, die ten propooste beginnen zullen, dewijl het hun de natuure leert. Maer deze Geleerden achten, dat hunnen voorlooper, dit is hun [p. 111] woord, dan eerst ter degen op zijn Redenaers wezen zal, indien hy nergens eenige gemeenschap heeft met de resteerende stoffe, op dat ondertusschen de toehoorder uit verwonderinge by zich zelven koome te mompelen: Wat voor een hol wil hy nu in! Op de derde plaetse verklaeren zy, als vertellens gewijs, iets uit het Evangely, doch ter loops, en gelijk in ’t voorby gaen, daer dit hun voornaemste werk diende te wezen. Op de vierde plaetse, daerze nu een nieuwe Personaedje vertoonen, komenze ter baene met een Theologisch geschil, dat somwijlen zoo vreemt van de zaek is, als Hemel en aerde van malkander verscheelen; en evenwel dunkt hun, dat hier de Konst ook in gelegen is. Hier steeken zy den Theologischen kam lustig om hoog, vervullende d’ooren der gemeente met deftige naemen van hooge Leeraers, snedige Leeraers, scherpsinnige Leeraers, Engelsche Leeraers, heilige Leeraers, onwederspreekelijke Leeraers. Daer op volgen heele Regementen van Syllogismen, majores, minores, conclusien, corollarien, kaele suppositien, en duizenderhande Schoolfratsen, tot groote verbaestheid van Jan Hagel, die niet en wist, dat ’er zoo veel geleertheid in de wereld was. Nu is ’er het vijfde bedrijf overig, daer de konst voornaemelijk in moet getoont worden. Hier komen zy voor den dag met eenig mal en plomp verdichtsel, dat zy, na ik meene, gehaelt hebben uit den Historischen Spiegel, of uit den boek der Romeinsche daeden, en dat weten zy uit te leggen Allegoricè, tropologicè, en anagogicè; woorden, die in ongemackelijk duits vertaelt worden, byspreukig, wisselspreukig, verborgenzinnig. En op dezen voet raeken zy ten einde met hun wanschepsel, dat Horatius noit wonderlijker [p. 112] had kunnen maeken, schoon dat hy een menschenhooft op den hals van een paerd zette. Maer zy hebben eens hooren zeggen, ik weet juist niet van wie, dat den aenvang van een reden bedaert, en niet luidruchtig geschieden moet: dit doet hun in den aenvang zoo zoet en zacht beginnen, datse zelf hun eige woorden niet hooren kunnen, even als of het noodig waere te zeggen het gene, dat niemand hooren kan. Men heeft hun altemet gezegt, dat ’er een stijve stem gebruikt moet worden, om de tochten gaende te maken. Derhalve, daerze andersins eenen zachten toon houden, verheffenze nu en dan hunne stem met een puur dol geschreeuw, en dat noch, als het de zaek niet eens en vereischt. Gy zoud zweeren dat het den man wel te degen in den bol schorte, dewijl hy niet onderscheiden kan, waer men moet roepen of niet. Men heeft hun daer nevens bericht, dat het Sermoen in zijnen voortgang ontsteken moet: dit maekt, dat zy, wanneerze in ygelijk deel maer pas de beginselen opgezegt hebben, terstont met een geweldige hevigheid opsteeken, schoon dat de zaek niet anders dan koele bedaertheid vereischt; en dat zy ’t eindelijk zoo laeten zacken, dat gy niet anders denken zoud, of zy zijn ten einde van hunnen adem. Kort om, men heeft hun geleert, dat by de Redenaers ook van ’t lachen gemeld word, dies zoekenze van gelijken wat koddigheid daer onder te mengen, en dat bijloo zoo aerdig, zoo wel ter plaetse dienende, dat gy zeeker niet anders zoud zeggen, of den Ezel had de Lier in zijn kluiven. Somwijlen vallense ook byttachtig, maer in zulker voegen, dat zy meer kittelen, dan quetsen. Ook vleien zy in der daet noit meerder, dan alsze meest schijnen willen uit de [p. 113] borst, en vrymoedig te spreeken. Om kort te gaen, al hun werk is zoodanig van natuure, dat gy zoud zweeren, datse ter schoole gelegen hadden by de quakzalvers, die hun noch verre te boven gaen. Altijt dit is zeeker, datse zoo na malkanderen aerden, dat men niet eens kan twijffelen, of zy hebben gestudeert in een en dezelve Rhetorica. Ik breng evenwel noch zoo veel te wege, dat hun geen luiden gebreeken, die, alsze hun hooren, zoo opgetogen zijn, als of ’er een Demosthenes, of tweeden Cicero op stoel stont. Onder deze hebt gy voornaemelijk de Kooplieden, en de Vroutjes, die zy enkel zoeken te vriend te hebben; want de Kooplieden deelen hun somtijts wat mede van het gene zy met bedrog gewonnen hebben, indienze voelen datse wat gemackelijk gekrout worden; en de vroutjes draegen, behalve noch om veele andere redenen, deze Ordre wel voornaemelijk gunst toe, om dat zy gewent zijn in ’t heimelijk tegen hun te klappen het gene, daer zy tegen haere mannen om pruilen. Gy ziet nu, zoo ik meene, hoe byzonderlijk dit slag van menschen in my gehouden is, wanneerze met hunne ceremonykens, en belachelijke fratsen, en onhebbelijk schreeuwen, een soorte van dwinglandy onder de menschen plegen, en evenwel meenen datse zoo heilig zijn, als Paulus en Antonius. Maer ik ben wel te vreden deze Comedianten in hun wezen te laeten, niet min ondankbaer in mijne genoote weldaeden t’ontveinzen, als ondeugdelijk in het nabootsen van de Godzaligheid.     Nu word het eens tijd, te spreeken van de genen, die my oprechtelijk dienen, te weten, de Koningen en Princen ten Hove, en van den Adeldom, gelijk ’t betamelijk is, wat Adelachtig te handelen. [p. 114] Zeeker, indien deze niet meer dan een once rechtsinnigheid hadden, wat zou ’er in de wereld te vinden wezen, dat droeviger of onverdraegelijker was, dan hun leven? Ik geef het yeder te denken, of yemand wel gevoelen zal, dat men ook door meineedigheid en Vadermoord na eenen Scepter moet staen, die by hem zelven eens gaet overwegen, hoe zwaer een pak de gene, die recht een Prins wil wezen, op zijne schouderen draegt. Want die aen ’t roer der dingen gezeten is, bedient niet zijn eige, maer de gemeene zaeke, en is gehouden niet anders, dan op het gemeen voordeel te denken; niet eenen vinger breet af te wijken van de Wetten, waer van hy zelf den instelder of hanthaver is; een voorbeeld van volmaektheid te wezen voor al zijn Amptenaeren en Magistraeten. Hy is alleen de gene, die eenen ygelijken in ’t gezicht staet, die als een heilzaem gesternte door oprechtigheid van zeden den staet der menschelijke dingen ongemeen groot voordeel aenbrengen, of als een Pestilentiaele staertsterre het uiterste verderf veroorzaken kan. Of anderen hun verloopen, men heeft ’er zoo het oog niet op, en het gevolg is niet zoo gevaerlijk. ’t Is zoodanig met eenen Prince, dat hy maer een weinigje ongeregeltheid hoeft te begaen, en die levens smette zal terstont voortkruipen tot een oneindig getal van menschen. Hierenboven, om dat de staet der Princen verzelt gaet met veele dingen, die gewoonlijk den mensch doen struikelen, hoedanige zijn, de wellust, vrijheid, Pluimstrijkerye, overdaet, zoo moet hy des te naerstiger arbeiden, en te zorgvuldiger wacht houden, om, of hy ook quam te slibberen, evenwel zijn ampt gade te slaen. In ’t kort, om niet te spreken van de laegen, den [p. 115] haet en afgunste, en al d’andere gevaeren en bekommernissen, hy leeft onder den genen, die recht den titel van Koning voert, en die binnen korten tijd reekeninge van hem zal eischen ook over de minste foute, die hy begaen heeft, en des te scherper, hoe hy hooger van staet geweest is. Indien, zegge ik, een Prins zijne gedachten liet gaen over deze en diergelijke dingen (maer was hy wijs, hy zou ’er ook op denken) ik en meen niet, dat het hem lusten zoude met genoegen te bedde, of ter tafel te gaen. Maer nu breng ik zoo veel te wege, dat zy de Goden begaen laeten met al deze zorgen, en zelf een goet gemackelijk leven leiden, ja niemand te spraek staen, dan den genen, die wat vermakelijks weet by te brengen; op dat hun herte niet gequelt zou worden met eenige zwaermoedigheid of bekommernisse. Zy meenen datse hun volkomelijk als Princen draegen, indienze geduurig ter Jacht gaen; indienze schoone paerden op stal houden; indienze hun voordeel doen met het verkoopen van Ampten en Heerlijkheden; indien ’er dagelijks nieuwe schattingen verzonnen worden, om de middelen der borgeren te besnoeien, en in hunne Schatkist te schrobben; maer dit evenwel onder titels, die men daer toe gevoegelijk uitvind, op dat het werk, al is het noch zoo onrechtvaerdig, nochtans eenigen schijn van billijkheid hebben mag. Ook vleien zy met voordacht daer wat onder, om eenigsins de herten der gemeente tot hun te trecken. Neemt my nu eens eenen mensch, die, gelijkse somwijle zijn, onwetende van de Wetten is, een vyand schier van ’t gemeene beste, zijn eigen voordeel zoekende, een onderworpeling van de wellustigheden, een haeter van de geleertheid, van de [p. 116] vryheid, en waerheid, nergens minder op denkende, dan op het gemeen welvaeren, maer in alles zijn vermaek en voordeel bejaegende. Hangt dezen een goude keten om den hals, waer mede beteekent word, dat al de deugden aen malkander vast hangen; zet hem een kroon van kostelijke gesteenten op ’t hooft, waer mede hy word aengemaent, dat hy d’andere menschen moet overtreffen in alle uitsteekende deugden; steekt hem in de vuist eenen Scepter, waer mede de rechtvaerdigheid, en d’ongekreuktheid des herten word uitgebeeld; vergeet het purper ook niet, als een kenteeken van zeekere byzondere liefde tot het gemeene beste. Indien de Prins deze cieraden met zijn leven ging vergelijken, ik houde dat het niet missen zal, of hy zal wel te degen schaemrood worden over zijne kostelijkheden, en beducht zijn, dat ’er ergens een snedigen uitlegger zijnen spot zal houden met al dezen Tooneel-achtigen toestel.     Wat nu belangt de Edelingen ten Hove, hoewel ’er niets ter wereld slaefachtiger, dienstbaerder, lafhertiger en kleinmoediger is, dan veelen onder henlieden, evenwel willenze d’uitsteekenste van allen schijnen te wezen. Een zaek is ’er, waer in zy heel bescheiden en reckelijk vallen, te weten, datse hun vernoegt houdende het goud, de gesteenten, het purper, en al d’andere merken van deugden en wijsheid, aen ’t lijf te draegen, aen anderen overlaeten het wezen en d’oeffeninge van de dingen zelve. Zy meenen dat hun geluk volmaekt is, datse den Koning den naem van Sire mogen geven; datse hun op de hoofsche complementen verstaen, en telkens onder de praet weten in te schieten de beleefde titels van zijn gestrengheid, zijn heerlijkheid, zijn [p. 117] deftigheid; datse de schaemte quijt zijn, en de vrymoedigheid hebben om aerdig te pluimstrijken. Want dit zijn de konsten, die eenen rechten Edelman en Hoveling passen. Voorts indien gy hun geheele maniere van leven nader bezichtigt, gy zult zeeker gewaer worden, datse de Pheaciers en vryers van Penelope zoo wel gelijken als twee druppelen water, die, na de beschrijving van Homerus, bot en plomp waren, en nergens van wisten, dan van eten, zingen, danssen, en onkuischeid te plegen. Zy slaepen een gat in den dag, daer dan een loontreckend Broertje ontrent het bedde gereet staet, om vaerdig den Dienst te doen voor henlieden, die noch schier te bed blijven leggen. Dan komt den ontbijt, en die is qualijk gedaen, of de tafel staet tot het middagmael al gedekt. Daer op volgt het Verkeeren, Schaeken, Loten, vermengt met potsen, quinkslagen, Hoeren, Kluchtspelen en belachelijke tijtkortinge. Ondertusschen houd men een reis of twee het Achternoenmael; dan weder het Avontmael, en daer op het Banket, maer ô Jupiter, bleef men noch by een Banket maer! En op deze wijze slijten zy de uuren, dagen, maenden, jaeren, eeuwen, zonder datse eenig verdriet in hun leven gevoelen. Ik zelve meen somwijle wel een voet dik vetter te worden, wanneer ik hen zie monsteren: de Joffers, daerze elk om ’t eerste meenen datse des te meer uitmunten, hoe haer de tabbaerts langer na slepen, de Edelluiden, daerze met den elleboog d’een den anderen voort stooten, om te schijnen datse des te dichter aen hunnen Jupiter zyn; en dat yder des te meer behaegen heeft in hem zelven, hoe dat hy zwaerder keten om zijnen hals draegt; invoegen datse niet alleen op hunne middelen, maer ook op hunne sterkte moedig zijn. [p. 118]     En ’t is zeeker al van over lang, dat de Pauzen, Kardinaelen, en Bisschoppen dit Princenleven vlijtig navolgen, ja schier noch overtreffen. Maer ging yemand onder hen eens bedenken dat het linnen kleed, zoo blank als sneeuw, een leven leert leiden, dat onbevlekt is in allen deele; Dat de tweehoornige Mijter, welker spitsen beide met eenen enkelen knoop aen malkander gehecht worden, hun vermaent, datse zoo wel in ’t Oude als Nieuwe Testament volkome kennisse moeten hebben; dat de handen, met hantschoenen verzien, te kennen geven een bedieninge der Sacramenten, die zuiver en vry moet wezen van alle besmetting der wereltsche dingen; dat de Staf hun vermaent tot een onvermoeide en naerstige zorge, om de Kudde te bewaeren, die hun bevolen is; dat het Kruis, ’t welk men voor uit draegt, niet anders wil zeggen, dan de verwinning van alle menschelijke genegentheden; ging, zegge ik, eens yemand onder henlieden dese en veele diergelijke dingen bedenken, zou hy zijn leven niet in somberheid en zwaermoedigheid overbrengen? Maer nu houden zy hun fris, dewijlze hun zelven vet weiden. Zy laeten of Christus zelve geworden met de Kudde, of bevelen dezelve aen hunne Vicarien en Fraters, gelijk zy die noemen. Zy denken zelf niet eens wat het te zeggen is, den Titel van Bisschop te voeren, want dat woord beteekent niet anders, dan arbeid, naerstigheid, en bekommernisse. Maer in geld by malkander te schraepen, daer zijnze Bisschoppen genoeg, en het schort hun daer aen geen toezicht en wackerheid.     Indien op gelijke wijze de Kardinaelen gedachtig wierden, dat zy der Apostelen plaetse bekleeden, [p. 119] en dat dezelve plichten van hun geeischt worden, die zylieden bewezen hebben; dat zy niet Heeren, maer bedienaers der geestelijke gaven zijn, waer van zy gehouden zijn binnen korten tijd scherpe reekeninge te doen; ja indienze maer een weinig merkten op den toestel van hunne kleedinge, en deze gedachten eens by hun zelven hadden: Wat wil dit blank gewaed anders te kennen geven, dan een loutere en zonderlinge onbevlektheid des levens? Is niet den Purperen onderrok een kenteeken dat men jegens God moet ontsteeken wezen met brandende liefde? Wat wil ook dit bovenkleed, dat zoo ruim en wijd nedervloeit, en dat den ganschen Muil van zijn Eminentie bedekt, ja daer men wel eenen heelen Kameel in bakeren zoude, toch anders uitbeelden, dan de liefde, haer wijd en zijd uitbreidende, om eenen ygelijken te helpen, dat is, te leeren, te vermaenen, te troosten, te bestraffen, te waerschuwen, de bloedige Oorlogen te stillen, de Godlooze Princen te wederstaen, en ook gewillig zijn bloed voor de Schaepen Christi, ik laet staen de rijkdommen, ten beste te geven? Hoewel, als ’t al gezegt is, waer toe hebben zy toch de rijkdommen, die op den stoel der geldelooze Apostelen zitten? Indienze, zegge ik, deze dingen hun te gemoet voerden, zy zouden niet yveren om Kardinaelen te worden, maer den hoed gewillig nederleggen, of zeeker een leven leiden vol arbeid en zorge, gelijk die oude Apostelen geleeft hebben.     Van gelijken, indien de Pauzen, die Christi Stedehouders zijn, het leven desselven zochten na te volgen, te weten, zijn armoede, moeielijkheden, Leere, Kruis, verachtinge des levens; indien hun ter herte ging den naem van Pape, die eenen Vader [p. 120] eigen is, of hunnen bynaem van Allerheiligste, zou ’er wel ergens iet elendigers dan zylieden te vinden zijn? Zou yemand al zijn goed wel besteden willen om Paus te worden? Zou hy dien stoel bekomen hebbende, denzelven wel met het zwaerd, vergift, en met alle geweld bewaeren willen? Wat zou dit volk wel gerief en gemak komen te missen, zoo ’t eens gebeurde, dat hun de wijsheid in ’t hooft quam? Maer wat zegge ik wijsheid? Zy hoefden niet meer te hebben, dan een korreltje van dat zout, daer Christus in zijn Evangely van spreekt. Waer bleven zoo groote rijkdommen, zoo hooge eertitelen, zoo veel gezag, zoo veele verwinningen, zoo veele Ampten, zoo veele dispensatien, zoo veele schattingen, zoo veele Vryspreekingen, zoo veele Paerden, Muylen, Lijfgarden, zoo veele wellustigheden? Gy ziet wat eenen overvloed van krameryen, wat eenen oegst, wat voor een zee van gerieflijkheden, dat ik in weinige woorden behelze. Al dezen bocht zou weg moeten, en men zag in plaetse derzelver het waeken, vasten, weenen, bidden, prediken, studeeren, verzuchten, en duizend diergelijke elenden. ’t Is ook zeeker, dat het gedaen zou wezen met zoo veele Schrijvers, zoo veele Kopieerders, zoo veele Notarizen, zoo veele Advocaeten, zoo veele Bevorderaers, zoo veele Secretarizen, zoo veele Muildrijvers, zoo veele Stalknechten, zoo veele Tafeldienaers, zoo veele Roffiaenen; my viel haest noch iet molligers uit den mond, maer ik vreeze dat het voor de ooren wat hard zou vallen. Kort om, zoo groot een sleep van Hovelingen, waer mede den Roomschen Stoel belast is, zoet wat, ik meende te zeggen, gepast is, mocht wel om een stuk brood [p. 121] langs de huizen gaen. Dit zou zeeker wel een streng en verfoeielijk werk wezen; maer ’t was noch grooter afzien, indien ook zelf de Hoofden der Kerke, en waerachtige lichten der wereld tot den bedelzak en armoede vervielen. Doch nu, indien ’er altemet iet moeielijks te doen valt, dat geeft men S. Petrus en S. Paulus in handen, die toch anders niet veel te doen hebben; en is ’er iets, daer glorie of wellustigheid in gelegen is, dat houdenze voor hun zelven. En zoo breng ik door myn goed herte te wege, dat ’er byna geen soorte van menschen gemackelijker en onbekommerder leven leid; dewijlze achten, dat zy Christus overvloedig voldaen hebben, indienze met mysterieuze, en byna tooneelachtige kleeding, met ceremonyen, met titelen van zaligheid, eerwaerdigheid, en heiligheid, en met zegeningen, en vervloekingen, als Bisschoppen voor den dag komen. Mirakelen te doen is een oud afgesleten werk, en dat op dezen tijd niet te pas komt; het volk te leeren, valt slaefachtig; de H. Schriftuure uit te leggen, is op zijn Schools; te bidden, is voor luiden, die niet belemmert zijn; traenen te storten, is armhertig, en op zijn wijfs; behoeftig te zijn is morssig; te zwichten, is schandelijk, en weinig betaemelijk voor den genen, die pas zoo veel aen de Koningen toelaet, datse hem de heilige voeten kussen: kort om, het sterven is een weg zonder vermaek; gekruist te worden, een schandelijke straffe. De zoete zegeningen, daer Paulus van spreekt op het zestiende van den Brief tot de Romeinen, en daerze vry milde van zijn, blijven alleen noch overig, nevens hunne wapenen, bestaende in verbiedingen, opschortingen, bezwaeringen, wederbezwaeringen, banningen, strafschilderyen, en [p. 122] dien vervaerlijken blixem, waer door zy met eenen zwaey de zielen der menschen ook dieper doen zinken, dan de Helle. Zy evenwel, die heilige Vaders in Christo, en Stedehouders Christi zijn, klinken op niemand dien blixem geweldiger, dan op de genen, die, door des Duivels ingeven, de goederen van S. Pieter zoeken te besnoeien en te beknabbelen. Al roemt hy in ’t Evangely tegen zijnen Meester met deze woorden: Wy hebben alles verlaeten, en zijn u gevolgt; zy reekenen evenwel de Ackers, Steden, Inkomsten, Tollen, en Heerlijkheden, onder zijne Erffelijke goederen. Hier voor nemen zy, uit Christelijken yver ontsteeken, den Oorlog aen, en al staet die op veel Christen bloed, zy achten datse dan de Kerke en Bruid Christi wel te degen op zijn Apostels verdedigen, de vyanden, gelijk zy die noemen, verslagen zijnde door hunne dapperheid. Even als of de Kerke eenige Vyanden hadde, die haer meer schade konden toebrengen, dan de Godlooze Prelaeten, die door hun stilzwijgen te wege brengen, dat men aen Christus niet eens en denkt, en hem binden aen regelen van gewin en voordeel, hem met gewronge uitleggingen vervalschen, en met hun ondeugdelijk leven vermoorden. De Lijdsaemheid en het Bloed Christi en zijner Martelaeren heeft de Kerke gegront en bevestigt, en is het middel, waer door zy is aengewassen; maer zylieden verrichten het werk met den zwaerde, even als of Christus niet meer voorhanden was, om op zijn maniere zijn volk te beschermen. Alle middelen ter zijde gezet zijnde, houden zy het alleen met den Oorlog, hoewel dat werk zoo wreed is, dat het beter over een komt met de wilde dieren, dan met de menschen; zoo uitsinnig, dat het, na de [p. 123] beschrijving der Poëten, van de Helsche Razernyen gebrouwen word, zoo verderffelijk, dat ’er alle boosheden uit voortkomen; zoo onrechtvaerdig, dat de slimste struikroovers de meeste eere daer in behaelen, en zoo Godloos, dat het in geenen deele met Christus eenige gemeenschap heeft. Hier kunt gy zien, hoe stokoude mannen hun zoo moedig toonen, als ofze een jong hert in ’t lijf hadden, geen verdriet krijgen in de kosten des Oorlogs, van den arbeid niet moede worden, noch eenigsins van voorneemen veranderen, schoon of de Wetten, de religie, de vrede, en alle menschelijke dingen t’onderste boven raeken. Ook en ontbreeken ’er geene geleerde vleiers, die deze tastelijke dolligheid den titel geven van yver, Godvruchtigheid, en kloekmoedigheid, en het middel verzonnen hebben, waer door ’t geschieden kan, dat yemand den blooten degen trecke, en zijnen broeder in ’t hert stoote, zonder evenwel eenig hinder te doen aen die opperste liefde, die een Christen zijnen even naesten, volgens het bevel Christi, bewijzen moet. My aengaende, ik ben noch onzeeker, of eenige Bisschoppen in Duitsland dit werk met hun exempel voortgezet hebben, of datse veel eer daer uit gaende gemaekt zijn, die, hun gewaed afgelegt hebbende, en de zegeningen en diergelijke Ceremonien achterlaetende, niet anders voor den dag komen, als wereltsche Princen, invoegen dat zy ’t byna schandelijk en onbetamelijk achten voor eenen Bisschop, dat hy Gode zijn kloekmoedige ziele ergens anders zou opofferen dan in den Oorlog. En ziet toch eens, mag ik u bidden, hoe het gemeen gepeupel der Priesteren, hun tot oneere reekenende, datse ontaerden zouden van de heiligheid hunner Opperhoof- [p. 124] den, voor het recht der tienden met sabels, pijlen, steenen, en allerley slag van geweer, op zijn krijgsmans te velde komt; hoe snedig datse van begrip zijn, indienze iets uit de oude brieven kunnen opvisschen, om het gemeen volkje verbaest te maeken, en hun aen te wijzen, dat ’er meer dan de tienden betaelt moet worden. Maer ondertusschen denken zy niet eens, wat ’er overal in de boeken te lezen staet van de gedienstigheid, die zy van gelijken schuldig zijn den volke te toonen. De Kruin is hun geschoren, op datse daer door zouden vermaent worden, dat een Priester vry moet wezen van alle wereltsche begeerlijkheden, en niet anders, dan op Hemelsche dingen denken. Maer deze goede luiden geven voor, datse hun volkomelijk quijten in het gene, waer in zy gehouden zijn, indienze zoo wat heen hunne Gebedekens uitrammelen; doch het zou my zeeker wel wonder geven, zoo yemand van de Goden die hooren of verstaen konde, daer zyze zelf byna noch hooren noch verstaen, terwijlze met opzeggen bezig zijn. Maer de Geestelijken en wereltlijken hebben dit met malkander gemeen, datse snedig oppassen, als ’er gewin te doen is, en de regelen daer van op hunnen duim hebben. Indien ’er wat moeielijkheid voortvalt, dat leggen zy eenen anderen voorzichtelijk op den hals, en dat wandelt onder hun van d’eene hand in d’ander, niet anders, als of het een kaetsbal was. Ook de wereltsche Princen, gelijk zy het Rijksbewind hunne Stedehouders in handen geven, en de Stedehouder van gelijken zijnen Stedehouder te werk stelt: zoo mede laeten zy het gemeene volk, uit reckelijkheid, met de oeffeninge der Godsaligheid begaen. Het gepeupel brengt dezelve weder [p. 125] tot de genen, die zy Kerkelijke Persoonen noemen, even als of zy met de Kerke niets te schaffen hadden, en als of de beloften, die zy in het Doopsel gedaen hebben, zonder eenigen nadruk waren. De wereltlijke Priesters, die hun zelven zoo noemen, even als ofze hun aen de wereld, en niet aen Christus verlooft hadden, rollen dit pak de Regulieren toe, de Regulieren leveren ’t aen de Monniken, de Monniken van zachter Ordre aen de gene, die in een scherper zijn, en zy gelijkerhand aen de Bedelmonnicken, de Bedelmonnicken aen de Karthuizers, en die zijn alleen de gene, daer de Godsaligheid zoo diep word weg gestommelt, datse schier noit kan gezien worden. De Pauzen van gelijken, die met den geld oegst zoo belemmert zijn, leggen dien al te Apostolischen arbeid de Bisschoppen op den hals, de Bisschoppen op de Pastooren, de Pastooren op de Vicarien, de Vicarien op de Bedelbroeders; en deze weder, schuiven het henlieden toe, die de Schaepen de wolle scheeren. Maer ’t is buyten mijn voornemen het leven der Pauzen en Priesteren te onderzoeken, op dat niemand koome te denken, dat ik hier met schimpen, en niet met een Lofreden doende ben; en ook niemand en oordeele dat ik goede Princen te na spreeke, terwijl ik de quaede zoo opschicke. Ik hebbe deze dingen met weinige woorden willen aenroeren, om te doen blijken dat ’er niemand en leeft onder de menschen, die een vermaekelijk leven kan leiden, of hy moet onder mijn vaendel, en onder mijn gunstelingen gereekent zijn. Hoe kan ’t ook anders wezen, dewijl zelf de goede fortuine, die het geluk der menschelijke zaeken in de hand heeft, met my zoodanig over een komt, datse altijt gebeten is op [p. 126] de Wijshoofden, en de Gecken ook al slaepende rijk maekt? Gy merkt wel dat ik Timotheus meene, hy was mijn troetel kind, en voerde daerom den bynaem van geluckig, dewijl de veroverde Steden en rijkdommen hem (gelijk hy word uitgebeeld) in een net van de Fortuin op zijn bedde gebracht wierden, daer ook het spreekwoord van daen komt, Dat het net van den Slaeper vangt. De malle raetslagen hebben by zulke luiden eenen goeden uitslag. In tegendeel zijn de Wijzen ongeluckig, als of zy, gelijk de wroetende Hercules, op den vierden dag van de Maene geboren waren, of datse op het paerd zaten van Sejanus, dat zijnen berijder ongeluckig maekte, of in bezit hadden het ongeluckig Goud van Tholouze. ’t Is evenwel best dat ik de spreekwoorden laet blijven, om niemand te doen denken, dat ik mijn handen gebezigt hebbe in de verklaeringen van mijnen Erasmus.     Om dan weder tot de zaek te komen. De Fortuin begunstigt de genen, die klein van overleg zijn, zy helpt de stouten, en de genen, die uit de borst derven zeggen: Het moet ’er nu op staen. De Wijsheid in tegendeel maekt kleinhertigen, en zoo komt het, dat gy gemeenlijk de Wijzen aen eenen kouden haert hongerig, en in armoede ziet zitten; datse in smaet, kleinachtinge, en by al de wereld gehaet zijn; daer ondertusschen de Gecken in ’t geld wentelen, op ’t kussen raeken, ja hunnen wil hebben in aller maniere. Acht yemand zijn geluck daer in te leggen, dat hy by de Vorsten in gunst is, en verkeeren mag onder mijn kostelijke en beparelde Goden, wat is ’er toch, dat hem minder kan dienen, dan de wijsheid; ja wat is ’er, dat meer verworpen word by die soorte van menschen? In- [p. 127] dien een Koopman genegen is rijk te worden, wat zal hy toch voor winst doen, zoo hy na den regel der wijsheid in d’ontrouwe zwaerigheid maekt; zoo hy beschaemt word, als men hem op logens bevind; zoo hy met de Wijzen maer eenigsins wat achterdochtig is over woeker en dieverye? Staet yemand na Kerkelijke ampten en goederen? een wijze zal ’er op zien moeten, daer een Ezel of Buffel toe raeken zal. Zijt gy met liefde bevangen? Het vrouvolk, dat meest in dit speultje zijn rol speelt, is byzonderlijk de Gecken toegedaen, en immers zoo schuw en af keerig van eenen wijzen, als van een vergiftig Schorpioen. Eindelijk de gene, die wat zwier en vrolijkheid in hun leven begeeren, willen vooral met geen wijshooft te doen hebben, en zien liever eenig gedierte in hun gezelschap. Ja gaet vry overal, daer gy wilt, by Pauzen, Princen, Rechters, Magistraetspersoonen, vrienden, vyanden, by grooten en kleinen: men komt ’er in alle dingen met gereeden gelde te recht, daer een wijze geen werk van maekt; dies is ’t geen wonder, datse gewoonlijk met hem niet verzien zijn.     Maer ik zou noit maet noch einde vinden in mijnen Lof te verhaelen, en ondertusschen moet evenwel mijn reden een end hebben. Ik zal derhalve mijn reden afbreeken, als ik eerst in weinige woorden getoont hebbe, dat ’er geen gebrek is van deftige mannen, die my eere bewezen hebben zoo wel door hunne schriften als daeden, op dat niemand by avontuure koome te denken, dat ik alleen my zelven zottelijk behaege; en dat de Juristen my niet en verwijten, dat mijn reden zonder eenige allegatien is. Wy zullen dan op hun voorbeeld gaen allegeeren, dat is, zonder slot spreeken. Voor eerst, [p. 128] het is by eenen ygelijken ook door een welbekend Spreekwoord aenneemelijk, dat ’er, by gebrek van de zaek zelve, niet beter gedaen kan worden, als veinzen. En daerom doen de Schoolmeesters heel wel, dat zy dit vaers hunne Schoolieren daetlijk inplanten:     ’t Is groote wijsheid op zijn’ tijd zich zot te veinzen. Nu geve ik u lieden eens te denken, wat de Zotheid voor een groot goed is, die alleen met haer ydele schaduwe en enkele nabootsing zoo veel eere by de geleerden behaelt. De Poët Horatius, dat glad en welgemest verken onder de kudde van Epicurus, spreekt ’er noch openhertiger van, als hy zegt:     Gy moet het wijs beleid met korte zotheid mengen. Maer het komt niet heel wel, dat hy het woord korte daer by voegt. En elders zegt hy:     ’t Is zoet onwys te zijn op zijnen rechten tijd. En noch op een ander plaetse wil hy liever uitsinnig en onwetend schijnen, dan wijs en gemelijk zijn. Homerus geeft zijnen Telemachus, daer by zoo veel meê op heeft, nu en dan den bynaem van onwijs, en de Treurdichters zijn gewoon de Kinderen en Jongelingen den zelven titel te geven, als of dien naem hun wat goets beloofde. Maer wat behelst het gewijde werk van den Ilias toch anders, dan     Der dwaeze Koningen en ’s volks verbolgentheden? ’t Is over al vol gecken, zegt Cicero. Maer kon hy wel oit iets gezegt hebben, dat meer tot mijnen Lof diende? Want wie weet de waerheid van dezen Regel niet, dat alle goed des te beter is, hoe het hem wijder uitbreid? Doch deze getuigenissen zijn misschien by de Christenen van kleine waerdye, dies zullen wy, zoo ’t u goed dunkt, met getuigenissen der Heilige Schriftuure onzen Lof ondersteu- [p. 129] nen, of, gelijk de Geleerden gewoon zijn, fondeeren, voor eerst om verlof aenhoudende by de Theologanten, dat zy ons hier wat door de vingeren zien. Ten anderen, dewijl wy een heet hangyzer aenvatten, en dat het mogelijk wat onbeleeft zou wezen, de Muzen telkens van den Helicon af te roepen, die hun te veel vermoeien, en voornaemelijk noch klaegen zouden dat de stoffe voor haer te vreemt was; zoo wil ik liever gaen wenschen, dat, daer ik den Theologant speele, en onder deze doornen wroete, de ziele van Scotus, die ruim zoo veel, als eenen Egel, met punten en doornen bezet is, voor een weinigje tijds uit haer geleerde Sorbonne my in den boezem vaere. Zy mag wel haest weder haer afscheid nemen, en het scheeltme niet, waer zy belend, al wou zy ook gaen nestelen onder de galge. Hoe wel zou ’t nu slaegs komen, dat ik mijn wezen verployen mocht, en my den Theologischen tabbaert aen ’t lijf hing. Doch ik ben vast beducht, dat yemand my betichten zal van dieverye, als of ik in ’t heimelijk de kassen bestolen hadde van onze Meesters, dewijl mijn hooft zoo rijkelijk van de Theologie verzien is. Maer nimand hoeft verwondert te wezen, indien my, geduurende den ommegang, dien ik langen tijd zoo yverig met Theologanten gehouden hebbe, iets in de gedachten is blijven hangen; dewijl Priapus, dien God van Vijgeboomenhoud, eenige Griekse woorden wist aen te merken, en te onthouden, daer zijn meester zat en las in Homerus. ’t Is ook bekent dat den Haen van Lucianus op de menschelijke spraeke was afgerecht, door dat hy lang met hun verkeert hadde. Laet ons nu tot de zaek komen, op hope van goed gevolg. [p. 130]     De Prediker zegt in zijn eerste Hoofdstuk: Het getal der Zotten is zonder einde. Als hy te kennen geeft, dat het getal oneindig is, schijnt hy dan niet alle menschen daer in te sluiten, eenige weinigen uitgenomen, die ik niet en weet of wel oit by yemand gezien zijn? Maer Jeremias belijd dit noch ronder in zijn tiende Hooftstuk, als hy zegt, dat alle mensch van zijne wijsheid is zot gemaekt. Hy schrijft Gode alleen de wijsheid toe, en laet de zotheid aen alle menschen. En wederom zegt hy een weinig te voren: De mensch en roeme niet in zijne wijsheid. Vraegt men, waerom hy dat niet hebben wil? Hy zal antwoorden, om dat hyze niet en heeft. Maer ik keere my weder tot den Prediker. Meent gy, wanneer hy roept: Ydelheid der ydelheden, en alles is ydelheid, dat zijn gevoelen anders geweest is, als wy gezegt hebben, te weten, dat het leven van den mensch niet anders moet aengemerkt worden, dan een Spel, waer in de Zotheid haer rol speelt? Hy zet ons zeeker een kroon op, zoo wel als Cicero, wiens spreuke, wel te degen gedenkwaerdig, even te voren verhaelt is, te weten, dat het overal vol Gecken is. Wil ook die wijze Syrach, als hy zegt: Een Zot verandert gelijk de Maene, een Wijze blijft onveranderlijk gelijk de Zonne, niet duidelijk te kennen geven, dat al het menschelijk geslachte zot is, en dat de naem van wijs niemand anders toekomt als God? Want de Maen, gelijk het by de Uitleggers verstaen word, is het beeld van de menschelijke Natuure, en het beeld Gods de Zonne, daer al het Licht uit voortkomt. Een gevoelen, ’t welk in het Evangely bevestigt word, daer Christus ontkent, dat yemand goed mag genoemt worden, dan God alleen. Nu, indien een ygelijk zot is, die niet wijs en is, en, volgens den [p. 131] grond der Stoischen, goed en wijs te zijn, een en zelve zaek is, zoo moet men by gevolg zeggen, dat alle menschen onder het gebied der Zotheid behooren. Wederom zegt Salomon in het vijftiende Hooftstuk van zijne Spreuken, dat de Zotheid den Zot tot vrolijkheid is, namentlijk, wel duidelijk belijdende, dat ’er in het leven niets aengenaem is, of de Zotheid moet ’er mede gemengt zijn. Hier toe dient ook zijn zeggen: Het vermeerderen van wetenschap vermeerdert de smerte, en veel begrijpens veroorzaekt veel stoornisse. Word het zelve niet ront uit beleden by dien deftigen Prediker, daer hy zegt in zijn zevende Hooftstuk: Het herte der wijzen woont by de droefheid, en het herte der zotten by de vrolijkheid? Hierom schoon hy in de wijsheid volleert was, hy hield zich niet eer te vreden, voor dat hy ook by ons was ter schoole geweest. En twijffelt gy, of ik de waerheid wel zegge, hier hebt gy zijn eige woorden, die in zijn eerste Hooftstuk geschreven staen: Ik begaf mijn herte, om te weten wijsheid en leeringe, en doolingen en zotternije. En ’t is zeeker hier aenmerkens waerdig, dat hy de Zotheid achter aen zet, ’t welk haer een kroon op ’t hooft is. De Schrijver handelt geestelijke dingen, en men heeft, gelijk gy weet, onder de Geestelijken dezer Ordre, dat de leste plaetse bekleed word van den genen, die de eerste in waerdigheid is, hier in altijt waernemende den Evangelischen regel. Maer dat de zotheid de wysheid te boven gaet, word ook wel duidelijk betuigt by Syrach, of die ’t dan geweest is, in het vierenveertigste Hooftstuk. Eer ik evenwel u zijn woorden voorlegge, most gy byloo niet suffen, om op mijn vraege bequaemelijk antwoord te geven, ge- [p. 132] lijk by Plato die gene doen, die met Socrates in dispuit zijn. Welke dingen dient men meest te verbergen, de zeltsaeme en kostelijke, of de gene, die slecht en gemeen zijn? Waerom hebt gy geen tonge? Veinst vry zoo langh als gy wilt, het Spreekwoord, Zet de waterkruik op den dorpel, dat by de Grieken in gebruik is, antwoord hier, in stede van u lieden. Gy moogt ook wel voor u zien, dat gy ’er niet tegen aen druist, dewijl het van Aristoteles komt, die by onze Meesters op den troon zit. Is ’er wel zulk een gek onder u lieden, dat hy ’t goud en de kostelijke gesteenten by den weg zal laeten leggen? Ik meen zeeker wel neen. Hy zal het wel te degen opsluiten, ja in een kas verbergen, daer een goed slot aen hangt, en dat noch in de heimelijkste laedjes; het slijk laet hy op den weg leggen. Dewijl men dan de kostelijke dingen opsluit, en de dingen van geener waerde ten beste gegeven worden, zoo is het immers klaer te zien, dat de wijsheid, die onzen Schrijver niet wil verborgen hebben, slechter is dan de Zotheid, die hy gebied te verbergen. Hoort nu zijn eige woorden eens: De mensch, die zijne zotheid verbergt, is beter dan de gene, die zijne wijsheid verborgen houd. Nu zegge ik noch niet, dat in de H. Schriftuure den Zot een goetrontheid des herten word toegeschreven, daer ondertusschen een Wijshooft op zijn zelven blijft staen, als of ’er niemand zijns gelijk was. Want zoo legge ik deze plaets uit, die de Prediker heeft in zijn tiende Hooftstuk: Een Zot op den weg wandelende, houd alle menschen voor zot, dewijl hy zelf geen wijsheid en heeft. Is dit niet een zonderlinge goetrontheid en oprechtigheid, dat gy alle menschen zoo veel acht, als u [p. 133] zelven, en hoewel ’er niemand is, of hy heeft van hem zelven een groot gevoelen, dat gy niettemin uwen Lof eenen ygelijken deelachtig maekt? Ook schaemde hem die groote Koning niet over zulk eenen heerlijken titel daer hy zegt in zijn dertigste Hooftstuk: Ik ben de zotste van alle menschen. Ja Paulus die groote Leeraer der Heidenen aen de Corinters schrijvende, is met den titel van onwijs wel te vreden: Ik spreeke, zegt hy, gelijk onwijs, ik ben boven haer, even als of het schande was, in dwaesheid de minste te wezen. Maer ondertusschen komen my zommige Grieken aen boort, die de scherpziende oogen van onze tegenwoordige Theologanten zoeken te blinden, terwijlze met hunne Aenteekeningen als met eenen rook het gezichte van anderen bedompen. Het scheelt niet veel, of mijnen Erasmus, dien ik zoo dikwils uit eerbiedigheid noeme, is onder die kudde den belhamel. Hoe sluit, zeggen zy, die toepassing, hoe licht is ’t te hooren, datse van een Malloot komt! De zin van den Apostel leid heel anders, dan gy hier droomt. ’t Is hem in deze woorden niet te doen, om voor onwijzer gehouden te worden, dan anderen; maer toen hy gezegt hadde, Zy zijn Dienaers Christi, en ik ook, en als roemende hem zelven ook in dezen deele zoo hoog als anderen gestelt hadde, zoo heeft hy verbeterensgewijs daer by gevoegt, Ik ben boven haer, oordeelende dat hy niet alleen gelijk stont met de andere Apostelen in de bedieninge van ’t Evangely, maer ook eenigsins boven hen was. Op dat evenwel dit gene, ’t welk hy wilde dat men voor waerheid zou aennemen, niet in d’ooren zou klinken, als of het te vermetel gezegt was, zoo liet hy die voorwendinge van zijn onwijsheid voor af [p. 134] gaen: Ik spreeke gelijk onwijs; want hy wist wel, dat alleen de dwaezen de waerheid mogen zeggen, zonder dat iemand hem daer aen stoot. My aengaende, ik laet hun disputeeren over den zin, die Paulus in deze woorden heeft willen uitdrucken. Ik houde my aen d’uitlegging van die groote, dicke, vette Theologanten, die by Jan hagel geacht zijn, met dewelken, om de waerheid te zeggen, een groot gedeelte onder de Leeraers liever wilde misslaen, dan met die drietalige hoofden rechtsinnig gevoelen. Ook worden die Grieken onder henleden pas zoo veel geacht, als klappende Papegaeien, en des te meer noch, dewijl zeeker deftig Theologant, wiens naem ik voordachtelijk zal zwijgen, om onze Papegaeien niet gaende te maeken, en te doen zeggen dat hy een Ezel aen de Lier is; op zijn Magisters en Theologaels deze passagie uitleggende, een nieuw Hooftstuk begint met deze plaetse, Ik spreeke gelijk onwijs, ik ben boven haer, en een nieuwe deeling daer by doet, ’t welk hem niet mogelijk geweest is zonder groote ervarentheid in de Dialectica, maekende zijn uitlegging in dezer maniere. Want ik zal u zijn eige woorden voorleggen, niet alleen formeel, maer ook materieel. Ik spreeke gelijk onwijs, dat is, indien ik u onwijs dunke te wezen, my vergelijkende met de valsche Apostelen, ik zal u noch onwijzer dunken, indien ik my boven hen koome te stellen. Hy evenwel valt kort daer aen op wat anders, als of hy zich zelven vergeten hadde. Maer waer toe ben ik zoo lang bezig, om my te verweeren met het exempel van eenen eenigen? ’t Is immers een gemeen recht onder de Theologanten, dat zy den Hemel, dat is, de H. Schriftuure, mogen recken gelijk een Kalfsvel [p. 135] op zijnen raem. Ja in de schriften van Sint Paulus zijn de woorden der H. Schriftuure tegen malkander strijdig, die niet en strijden als zy op haer eige plaetse gelezen worden, indien men Hieronymus, die in vijf Taelen ervaren was, eenigsins mag gelooven. Dezelve Apostel wist het opschrift van den Altaer, dien hy by geval t’Athenen zag staen, te draeien tot een bewijs van ’t Christen Geloove, en zonder gewag te maeken van d’andere woorden, die de zaek hadden kunnen verbrodden, zoo diende hy zich alleen van de twee leste, den Onbekenden God, en dat noch met dezelve eenigsins te veranderen; want het opschrift luide in zijn geheel aldus; Toegewijd aen de Goden van Asia, Europa, en Africa, den vreemden en onbekenden Goden. Dit exempel komt, meen ik, heel slaegs voor de Theologanten; want zy weten met vier of vijf woordekens, die hier en daer afgerukt, en, zoo ’t noodig is, ook verminkt zijn, hun voordeel te doen, schoon dat de woorden, die voorgaen en volgen, tot hunne zaeke niets ter wereld en doen, of ook daer tegen aenloopen. En dit doen zy zeeker met zulk een geluckige onbeschaemtheid, dat dikwils de Rechtsgeleerden over de Theologanten jaloers zijn. Want wat is ’er, daer zy hun voortaen niet zouden door redden, zedert dat die groote man (my was daer schier zijn naem uit den mond gevallen, maer dat Griekse Lierwoord houd my al weder tegen) uit de woorden van den Evangelist Lucas eenen zin heeft weten te smeden, die immers zoo weinig over een komt met de meeninge Christi, als het vyer met het water. Het quam nu met Christus op het nijpen aen, in welken tijd dat goede Onderdaenen hunne Heeren allermeest bystaen, en met al hun vermogen [p. 136] de hand bieden; hy derhalve zijn werk maekende, om zijnen Discipulen al het betrouwen van diergelijke bescherminge t’ontnemen, ondervraegde hun, of zy oit ergens eenig gebrek hadden geleden, wanneer hyze uitstierde, niet alleen onverzien van reisgeld, maer ook zonder schoenen, om hunne voeten te bewaeren voor de scherpigheid van de doornen en steenen, en zonder male, om hunnen honger te boeten? Als zy ontkenden dat hun iets ontbroken hadde, zoo voegde hy daer noch by. Maer nu, wie eenen buidel heeft, die neeme hem, desgelijks ook een maele: en die geene en heeft, die verkoope zijnen rok, en koope een zwaerd. Christus heeft met zijn gansche Leere niet anders voor, dan om in te planten de zachtmoedigheid, verduldigheid, en verachtinge des levens; dies is het klaer genoeg te zien voor eenen ygelijken, waer hy met deze woorden heen wil. Hy zoekt namentlijk zijne discipelen noch meer t’ontwapenen, op datse niet alleen niet vraegen zouden na schoenen en maele, maer ook den rok noch zouden afleggen; dat zy van alles ook vry en onbelemmert het werk van ’t Evangely aenvatten, en nergens hun van verzien zouden, als van een zwaerd, niet zulk een, als ’er gebruikt word by de schelmen en Vadermoorders, maer van het zwaerd des Geestes, dat ook den gront der ziele treft, en alle menschelijke tochten zoodanig ter neder houd, dat hen voortaen niet anders ter herte gaet, dan de Godsaligheid. Maer ey lieve ziet toch eens, hoe die vermaerde Theologant deze plaetse na zijnen zin draeit. Het zwaerd is, na zijn uitlegging, een verweeringe tegen de vervolging, den buidel een rijkelijke verzorging van den nootdruft, even als of Christus, van een ander gevoe- [p. 137] len geworden zijnde, zijn eerste instellinge herriep, om dat hem docht dat zijne Gezanten in hunne zendinge niet Koninklijk genoeg uitgerust waren; of dat het hem uit het hooft gegaen was, dat hy gezegt hadde hen zalig te zullen wezen, als zy oneere, versmaetheden en straffen quamen te lijden, hen bevelende noit den quaeden te wederstaen; want dat niet de toornige, maer de zachtmoedige zalig zijn; en dat, daer hy gewilt hadde, dat zy hun spiegelen zouden aen de Musschen, en aen de Lelyen op den velde, hy nu in tegendeel zoo daer tegen was, dat zy zonder zwaerd zouden reizen, dat hy hun ook den rok dede verkoopen om geld tot een zwaerd te hebben, en liever wilde dat zy ongekleed gaen zouden, dan zonder geweer op zijde. En gelijk dezen Leeraer en Uitlegger van den zin der Schriftuure van gevoelen is, dat onder het woord zwaerd verstaen moet worden al het gene dat ’er gebruikt word om kracht en geweld af te weeren: zoo mede trekt hy onder het woord buidel al het gene, ’t welk tot den nootdruft des levens behoort. En zoo brengt hy d’Apostelen toegerust met lancyen, bogen, slingers, en vyerroers, tot het verkondigen van den Gekruisten. Hy laed hun van gelijken met dicke beurzen, met koffers, en zak en pak, op datze toch niet zouden hoeven uit de herberg te scheiden, zonder eerst een goed mael te houden. Ook heeft ’er de man niet eens acht op genomen, dat Christus het zwaerd, ’t welk hy zoo scherp belast hadde te koopen, kort daer aen wel straffelijk beveelt op te steecken; en dat ’er noit eenig blijk geweest is van dat de Apostelen schilden en zwaerden zouden gebezigt hebben tegen het geweld der Heidenen, ’t welk zy buiten twijffel zouden [p. 138] gedaen hebben, indien het Christus zoo gemeent hadde, gelijk het dezen Uitlegger begeert. Noch is ’er een ander Leeraer vry groot van aenzien, ik zal hem om der eere wille niet noemen, die de Tenten, daer de Propheet Habacuc van meld, als hy zegt: De velden des Lands van Madian zullen geschud worden; te passe brengt op het vel, dat den H. Bartolomeus was afgevilt. ’t Is noch onlangs gebeurt, dat ik zelf tegenwoordig was in een Theologisch dispuit; want daer ben ik al dikwils omtrent. Als yemand hier aenhield om te weten, waer het geboden was in de H. Schriftuure, dat men de Ketters meer met branden verwinnen, dan door redenen herwinnen most? zoo heeft ’er een statig gryzaert, en die met zijn trony genoeg te kennen gaf dat hy een Theologant was, met groote verbolgentheid geantwoord, dat den Apostel Paulus dit geboden hadde, daer hy zegt: Schuwt eenen Ketterschen mensche na de eerste en tweede bestraffinge. En als hy die woorden telkens uitbulderde, en veelen hun verwonderden, niet wetende wat de man zeggen wilde, zoo verklaerde hy ten lesten het woordeken devita, ’t welk hier schuwt vertaelt is, als of het was de en vita, ontlijft; en dat men daerom de Ketters ontlijven en dooden most. Eenigen lachten daer mede, en evenwel ontbraeken ’er geene, die deze frats wel te degen Theologisch hielden. Ondertusschen als ’er zommige noch tegen hadden, zoo volgde daer op een tweede, die beknopt het geschil beslechte, en onwedersprekelijk weg nam. Let, zeide hy, op de zaek. Daer staet geschreven: Gy zult eenen quaetdoender niet in ’t leven laeten; maer yder Ketter is een quaetdoender. Ergo, hy moet van kant. Al de genen, die tegenwoordig waren, [p. 139] stonden verwondert over het groot vernuft van dien man, en vielen zijn vonnis toe, zoo onbesuist als zy wel mochten. En niemand was ’er, die eens dacht, dat die Wet de Waerzeggers, bezweerders, en tovenaeren aenging, die by de Hebreen genoemt worden Mechashepzim; andersins most na dien regel ook het overspel en dronckenschap met den hals geboet worden.     Maer ik breek mijn hooft al te lang met deze fratsen, die zoo overvloedig zijn, datse altezamen niet zouden kunnen vervat worden in d’ontellijke boeken van Chrysippus en Didymus. Mijn oogmerk is niet anders, dan u te vermaenen, dewijl men die groote Meesters zoo veel door de vingeren gezien heeft, dat men my, een Theologant in de koelte, van gelijken behoore te verschoonen, indien ik in mijne citatien wat uitspoorig geweest ben. Nu keere ik eens weder tot Paulus. Hy zegt: Gy verdraegt gaerne de onwijzen, meenende daer mede hem zelven. En wederom: Hoort my als eenen onwijzen. En noch: Ik en spreeke niet na God, maer als in onwijsheid. Ook op een ander plaetse: Wy zijn dwaes om Christi wille. Gy hoort hoe hoog de Zotheid gezet word by zulk eenen aenzienlijken Schrijver. Ja dezelve gebied u de Zotheid wel uitdruckelijk, als een zaek, die heel nootwendig, en zonderling heilzaem is. Zoo wie meent wijs te zijn onder u lieden, die worde dwaes op dat hy wijs zy. En Jesus noemt die twee discipelen dwaezen, daer hy op den weg hem zelven by voegde, gelijk by Lucas gelezen word. Ook en meene ik niet, dat men daer over verwondert moet wezen, dewijl den Apostel Paulus ook de Zotheid eenigsins doet klimmen tot den Stoel van God zelve, als hy zegt: Het dwaeze Gods is wijzer [p. 140] dan de menschen. En d’uitlegging van Origenes en laet niet toe, dat men deze Zotheid menschelijker wijze zal neemen, gelijk in deze plaetse: Het Woord des Kruisses is wel dwaesheid den genen, die verloren gaen. Doch mijne zorgvuldigheid is niet eens noodig, om dit met zoo veele getuigenissen te toonen, dewijl Christus zelve by den Propheet David uitdruckelijk zegt tegen zijnen Vader: Gy weet mijne onwijsheid. ’t Is ook niet buiten reden, dat de dwaezen zoo zonderling aengenaem by God geweest zijn. Gelijk de genen, die wat te veel wijsheid hebben, by groote Princen verdacht en gehaet zijn, als Brutus en Cassius by Julius Cesar, daer hy niet eens omzag na den dronken Antonius, en gelijk Seneca by Nero den Tyran, en Plato by Dionysius, en zy in tegendeel in plompe en eenvoudige verstanden hun vermaek scheppen: zoo meen ik van gelijken, dat Christus daerom die Wijshoofden, en die op hun eige gaeuwigheid steunen, altijt verfoeit en veroordeelt. Paulus getuigt het ook wel uitdruckelijk, wanneer hy zegt: Het dwaeze der wereld heeft God uitverkoren, en wanneer hy zegt, dat het Gode behaegelijk geweest is, de wereld door dwaesheid te behouden, nadienze door wijsheid niet konde herstelt worden. Ja hy zelve geeft dat genoeg te kennen, roepende door den mond des Propheten: Ik zal de wijsheid der wijzen verderven, en de voorzichtigheid der voorzichtigen verwerpen. Wederom dankt Christus zijnen Vader, dat hy de verholentheid der Zaligheid voor de wijzen verborgen, en dezelve den kleenen, dat is, den dwaezen geopenbaert hadde. Want voor kleenen staet ’er in ’t Grieks onwetenden, die hy recht tegen de wijzen aenstelde. Hier helpt noch toe, dat hy ’t [p. 141] in d’Evangelien doorgaens heeft op de Phariseen, en Schrift- en Wetgeleerden, en een yverig voorstander van het onwetende volk is. Als hy zegt: Wee u, Schriftgeleerden en Phariseen, wat is dat anders, dan of hy zeide: Wee u, gy Wijzen? In tegendeel zoo schijnt het, dat hy wonderlijk verzien is geweest met de kinderen, vrouwen, en Visschers. Ja ook onder de redelooze dieren behaegen Christus voornaemelijk die gene, die met de gaeuwigheid van de Vossen gansch geen gemeenschap hebben. Hierom wilde hy ook rijden op eenen Ezel, daer hy, indien ’t hem gelust hadde, wel op eenen Leeuw had kunnen zitten, die hem geen leet gedaen zou hebben. De H. Geest quam ook nederdaelen, niet in de gedaente van eenen Arend of Wouw, maer van een simpele Duive. Men heeft doorgaens in de H. Schriftuure de naemen van Harten, Hinden, en Lammeren. Ja de genen, die ten eeuwigen leven verkoren zijn, heeft Christus by Schaepen vergeleeken; een gedierte voorwaer, dat zijns gelijk niet en heeft in slechtigheid en onnoozelheid. Dit betuigt ons by Aristoteles het gemeen Spreekwoord Schaepachtige Zeden, ’t welk, gelijk hy zegt, de bottigheid van dat vee ontleent zijnde, gewoonlijk voor een Scheltwoord gebruikt wierd tegen de plompe en onwetende luiden. Maer Christus geeft hem zelven uit voor eenen Herder van deze Kudde, ja hy wil zelf den naem van een Lam voeren, daer Joannes hem wijst, zeggende: Ziet het Lam Gods; en dezelve naem word ook dikwils in d’Openbaeringe gemeld.     Wat kan men hier anders uit afneemen, dan dat alle menschen dwaes zijn, de vromen niet uitgezondert? dat ook Christus zelve, al was hy de wijsheid des Vaders, evenwel, om de dwaesheid der men- [p. 142] schen te hulpe te komen, eeniger maete dwaes geworden is, wanneer hy, de menschelijke Natuur aengenomen hebbende, in gedaente gelijk een mensche gevonden is? gelijk hy ook zonde geworden is, om tot een hulpmiddel voor de zonden te dienen. Ook heeft hy de genezinge der zonden niet anders willen te werk stellen, dan door de dwaesheid des Kruisses, door ongeleerde en grove Apostelen, dien hy wel ernstelijk de Zotheid beveelt, hen afschrikkende van de wijsheid, wanneer hy hun de Kinderen, de Lelyen op den velde, het mosterzaet, en de Mussen, tot eenen spiegel voor oogen stelt, dingen, die gevoelen noch verstant hebben, en alleen leven na den regel der natuure, zonder konst, zonder bekommernisse; en noch, wanneer hy hun verbied bekommert te wezen, hoe zy spreeken zullen voor de Overigheden; ook niet hebben wil, dat zy de tijden, of stonden der tijden zullen onderzoeken, namentlijk, op datse niet eenigsins steunen zouden op hunne wijsheid, maer met geheeler herten op hem betrouwen. Hier toe dient ook, dat God in de Scheppinge der Wereld niet hebben wilde, datse eten zouden van den boom der Kennisse, even als of de Kennisse een besmettinge van het geluk was. En Paulus misprijst ook uitdruckelijk de kennisse, als schadelijk, en een Moeder van hovaerdije. Hier in volgt hem, na ik meene, de H. Bernardus, by wien de berg, waer op Lucifer zijnen stoel gezet hadde, voor den Berg der kennisse genomen word. Ook mosten wy dit by avontuure niet zwijgen, dat de Zotheid den Hemel bevalt, dewijl aen haer de vergiffenisse der Zonden verleent word, een voorrecht daer de wijzen op zien moeten. Dit maekt dat de genen, die om vergiffe- [p. 143] nis bidden, hun met de voorwendinge en den dekmantel der Zotheid behelpen, al is ’t datse hun moedwillens verloopen hebben. Want zoo bid Aaron in het Boek Numeri, indien ik het anders wel hebbe, tot verschooninge van zijne Zuster: Ik bidde u, mijn Heere, reekent ons deze zonde niet toe, die wy zottelijk begaen hebben. Zoo verbid ook Saul zijn schuld by David, zeggende: ’t Is openbaer dat ik zottelijk gehandelt hebbe. En David zelve smeekt van gelijken den Heere aldus: Ik bidde u, Heere, dat gy weg neemt de ongerechtigheid van uwen dienstknecht, want wy hebben zottelijk gehandelt; even als of hy geen vergevinge zou bekomen hebben, ten waere hy de Zotheid en onwetenheid voorgewend hadde. Maer dit klinkt noch hooger, dat Christus, als hy aen den Kruisse voor zijne vyanden bad: Vader vergeeft het hun; niet anders tot verschooninge bygebracht heeft, dan hunne onwetenheid: Want zy weten niet, zegt hy, wat zy doen. Op gelijke wijze zegt Paulus, aen Timotheus schrijvende: Ik hebbe daerom by God barmhertigheid bekomen, om dat ik ’t onwetende gedaen hebbe in ongeloove. Maer mocht hy voor, ik heb ’t onwetende gedaen, niet alzoo lief zeggen: Ik heb niet uit quaetaerdigheid, maer uit Zotheid gezondigt? Is ’er in die woorden: Ik heb daerom bermhartigheid bekomen, niet te verstaen, Ik en zoude die niet bekomen hebben, ten waere dat de Zotheid mijn zaeke bepleit hadde? Noch helpt ons de Propheet David met deze woorden, die my daer even niet te binnen quamen: Wilt de zonden mijner Ionkheid, en mijne onwetenheden niet gedachtig wezen. Gy ziet wat het voor twee dingen zijn, waer mede hy zich verschoont, namentlijk, de jonkheid, die ik gewoon ben altijt te verzellen, en d’onweten- [p. 144] heden, en dat in veelvoudigen getale, op dat wy den overvloed van zijne Zotheid verstaen zouden.     Om evenwel niet te blijven hangen aen dingen, waer aen geen einde zou wezen, en de zaek in te korten, het schijnt zeeker, dat de Christelijke Religie eeniger maete met de dwaesheid vermaegschapt is, en geensins met de Wijsheid over een komt. Wilt gy bewijs hier van hebben, gy moet voor eerst hier op letten, dat de kinderen, d’Oude Luiden, het vrouvolk, en de gecken, meer dan andere menschen gedient zijn met de Kerkelijke Ceremonien, en daerom hen ook doorgaens dicht aen d’Altaeren voegen, te weten, alleen door d’aendrijvinge der natuure. Gy ziet behalve dit, dat de eerste Grontleggers van deze Religie groote vyanden geweest zijn van de Geleertheid, en zonderlinge Liefhebbers van de eenvoudigheid. Kort om, het schijnt geen narren meer in den bol te schorten, dan de zoodanigen, die eens te degen met den Christelijken yver ontsteeken zijn. Gy ziet hoe licht datse van hun geld scheiden, hoe zy geen ongelijk gedenken, hun bedriegen laeten, hunne vrienden en vyanden even lief hebben, de wellustigheid vlieden, door vasten, waeken, weenen, arbeiden, en smaet en verachting verquicken, van ’t leven de walg steeken, enkel na hunnen sterfdag verlangen; ja gy zoud zeggen, dat zy geen vijf zinnen hadden, zoo wel als andere menschen, en dat de ziel hun niet in den lichaeme, maer elders leefde. Dunkt u wel, dat dit anders is, dan zinneloos te wezen? Men hoeft hem derhalve niet eens te verwonderen, schoon of d’Apostelen voor dronken aengezien wierden, en dat de Stedehouder Festus niet anders meende, of Paulus was razende. Maer nu wy op zijn Ciceroos eens aen ’t re- [p. 145] deneeren geraekt zijn, wel aen, wy moeten u ook berichten, dat de geluksaligheid der Christenen, daer zy zoo veel arbeids om doen, niet anders is, dan een zeeker slag van Zotheid en razernye. Gy moet u aen de woorden niet stooten, maer uwe gedachten laeten gaen over de zaek zelve. Voor eerst scheelt het niet veel, of de Christenen en Platonisten gevoelen eendrachtelijk, dat de ziele gezonken en gevangen leid in de banden des lichaems, en dat de grovigheid desselven haer belemmert, zulks datse geen vryheid heeft om de dingen, die waerachtelijk zijn, te beschouwen, en te genieten. Hierom word by Plato de Philosophie beschreven een Overdenkinge van de doot, om dat zy den Geest vervreemt van de zienlijke en lichaemelijke dingen, ’t welk de doot van gelijken te wege brengt. Men noemt derhalve de ziele verstandig, zoo lang als zy haer wel weet te dienen van de werktuigen des lichaems. Maer als zy, de banden nu gebrooken zijnde, haer zelve zoekt vry te maeken, en zoo veel als toeleid om uit den Kerker te vluchten, dan noemt men haer zinneloos en buiten westen. En indien dit by avontuure gebeurt door ziekte, en by schuld der lichaemelijke werktuigen, dan is yder een van gevoelen, dat het puure uitsinnigheid is. En evenwel zien wy, dat diergelijke menschen de toekomende dingen voorzeggen, konsten en taelen kennen, die zy noit te voren geleert hadden, ja uitdruckelijk iets blijken laeten, dat Godlijk is. Dit komt buiten twijffel hier van daen, dat de ziele wat losser wordende van de boeien des lichaems, haer aengebore krachten begint te toonen. Het komt, na ik meene, ook uit dezelve reden, dat den genen, die de dootstuipen hebben, iet diergelijks pleeg te gebeuren, te weten, datse won- [p. 146] derlijke dingen uitslaen, als ofze eenen Geest binnen hadden. Nu, indien zulks uit Goddelijken yver gebeurt, zoo is het mogelijk niet dezelve soorte van razernye; maer echter is het verschil zoo weinig, dat het by ’t meerendeel der menschen als een puure uitsinnigheid genomen word, voornamelijk, dewijlze zien dat weinige luidjes in allen deele van de gansche menigte der menschen verschillen. Zet derhalve dit volk eens tegen malkander, en gy zult, meen ik, in d’eene bende gewaer worden de genen, die, gelijk Plato verziert, in een spelonke gebonden leggende, hen verwonderen over de schaduwen der dingen, en in d’andere, den genen, die uit dat hol de vlucht genomen hebbende, en daer na weder daer in gekomen, aen het gezelschap vertelt dat hy de wezentlijke dingen gezien heeft; dat zylieden bijster verdoolt zijn, die meenen dat ’er niet anders is, dan sobere en ydele schaduwen. Zulk eenen wijzen is begaen met hunne uitzinnigheid, en het smert hem, datse aen zulk een doolinge vast zijn. Zy van gelijken steeken den draek met hem, als of hy dol en razende was, ja willen hem in hun gezelschap niet lijden. Op gelijke wijze blijft het gemeene volk meest hangen aen de dingen, die meest lichaemelijk zijn, en meent byna, dat ’er anders geen goed en is. De vroomen in tegendeel maeken van een zaek des te minder werk, hoe datse meer lichaemelijk is, en worden gansch en gaer verrukt tot de beschouwing der onzichtbare dingen. d’Eerste zetten de rijkdommen aen de hooge hand, de vermaekelijkheden des lichaems in ’t midden, maer de ziele moet te vreden zijn, dat zy op de slinker hand gaet; ja veele zijn ’er, die haer geen wezen toeschrijven, om datse niet met oogen gezien word. d’Anderen in tegen- [p. 147] deel, wenden eerst al hunne zorge naer God zelve, die d’eenvoudigste aller dingen is; na God maeken zy werk van wat anders, en dit is dan noch het gene, dat hem allermeest gelijk is, te weten, de ziele: met het lichaem bemoeien zy hun niet eens, de rijkdommen verachten en schuwen zy als drek en vuilnisse. Of gebeurt het somwijle, dat zy gedwongen zijn dusdanige dingen te handelen, zoo doen zy ’t met wederzin, en tegen hun herte; zy hebben die beuzelingen, als of zyze niet en hadden, zy bezitten die, als of zyze niet en bezaten.     Ook zijn ’er in alle dingen trappen, die onder hunlieden wonderlijk verscheelen. Voor eerst, hoewel de zinnen altezamen met het lichaem gemeenschap hebben, nochtans zijn ’er eenige van dezelve, die grover zijn, gelijk ’t gevoel, ’t gehoor, ’t gezicht, de reuk, de smaek. Eenige zijn ’er, die minder met het lichaem over een draegen, gelijk, ’t geheugen, ’t verstant, de wil. De ziele dan is vermogende ter plaetse, daer zy ’t gemunt heeft. Ja de Godsalige luiden, dewijl al de kracht hunnes gemoeds op die dingen werkt, die na het lichaemelijke gansch niet en gelijken, zijn in de grover zinnen zoo veel als verdooft en buiten gevoelen. Hier komt het van daen, dat zommige Godvruchtige menschen, gelijk ons verhaelt is, uit een Kan met Oly gedronken hebben, niet anders wetende, of het was Wijn. Het graeuw in tegendeel, vermag wonder veel in de lichaemelijke zinnen, en is in de geestachtige maer een kind. Belangende nu de driften der ziele, eenige zijn ’er, die met het grof lichaem veel aenspannen, gelijk de vleeschelijke begeerte, de trek tot eten en slaepen, de gramschap, de hovaerdye, de Nijd. Met deze voeren de vroomen eenen onverzoenlijken [p. 148] Oorlog, het graeuw in tegendeel zou liever het leven ontbeeren, als daer van ontbloot wezen. Ook zijn ’er zommige driften middelmaetig, en zoo veel als natuurlijk, als, liefde tot het Vaderland, zucht tot kinderen, tot Ouderen, en bloetverwanten. Hier maekt het graeuw eenigsins werk van. Maer de vroomen zoeken ook deze driften uit hun herte te roeien, behalve dat zy die gedoogen, voor zoo veel alsze met den geest over een draegen, die hun tot eenen regel stelt, dat men zijnen Vader niet moet beminnen als Vader (want wat heeft hy anders geteelt, dan het lichaem? hoewel men ook dit God den Vader moet toeschrijven) maer als eenen goeden man, die het beeld vertoont van dien Oppersten Geest, dien zy enkel den naem van ’t hoogste goed geven, en buiten wien zy zeggen, dat men niets beminnen, noch begeeren moet. Dezen regel volgen zy ook in al d’andere plichten des levens; invoegen dat zy de zienlijke dingen, indien zy niet heel te verachten zijn, evenwel ongelijk minder achten, dan de onzienlijke. Ja zy zeggen ook, dat in de Sacramenten, en zelf in de werken van Godvruchtigheid het Geestelijk en Lichaemelijk gevonden word. Zoo is het by henlieden van weinig belang, of yemand hem in de vasten al van vleesch onthoud, en dat hy ’s avonds geen tafel dekt (’t welk by ’t gemeene volk wel te degen voor een vasten gereekent wort) indien hy met eenen niet wat en let op ’t besnoeien van zijne driften; zulks dat hy de toornigheid en hovaerdye zoo veel voets niet en geeft, als hy gewoon is; en dat zijn geest, als minder met het pak des lichaems beladen zijnde, na den smaek en ’t genot der Hemelsche Goederen begeerig word. Zy stellen de Ceremonien in het Nachtmael niet veel [p. 149] hooger: al zijn dezelve, zeggen zy, niet te verachten, evenwel in haer zelve zijnze of weinig profijtelijk, of ook schadelijk, indien ’er de geestelijke werking niet by komt, te weten, het gene, dat door die zichtbaere teekenen vertoont word. Nu, hier word de Dood Christi voor oogen gestelt, die de menschen met het dempen van hunne vleeschelijke driften, en met dezelve zoo veel als te begraven, moeten uitdrucken, op datse in nieuwigheid des levens komen te verrijzen, en een met hem, en ook een onder malkanderen worden mogen. Dit is dan het werk van dien Godvruchtigen, dit is zijn overdenkinge. Het graeuw in tegendeel, meent dat ’er in d’Offerhande niet anders te doen is, dan dicht by d’Altaeren te wezen, den galm der stemmen te hooren, en andere diergelijke Ceremonykens aen te zien. Wy verhaelen u deze dingen maer ten exempel: want de Godvruchtige zal niet alleen hier in, maer zonder uitsonderinge, in al zijn doen en laeten, de vlucht nemen voor de dingen, die aen den lichaeme vast zijn, en tot de eeuwige, onzienlijke, en geestelijke dingen verrukt worden. Het strijdig gevoelen dan, ’t welk by beide de partyen in alle dingen te zien is, brengt te wege datse d’een den anderen uitsinnigheid opstrijden. Evenwel, als yemand mijn oordeel wou weten, ik zou zeggen, dat die naem den vroomen noch meer toequam, als het gepeupel. En dit zal u zeeker noch klaerder toeschijnen, wanneer ik, volgens mijn toezegging, met weinige woorden zal getoont hebben, dat die opperste vergeldinge niet anders, dan een zeekere uitsinnigheid is. Beeld u voor eerst in, dat Plato toen al iet diergelijks droomde, wanneer hy schreef, dat ’er onder alle dolligheden geen gelukkiger is, dan de gene, die men in [p. 150] de verliefden gewaer wort. Want de gene, die geweldig bemint, leeft nu niet in hem zelven, maer in het gene dat hy bemint, en hoe hy verder afwijkt van hem zelven, en volkomener eens word met het beminde, hoe zijn vreugde meer en meer aenwast. Maer als de ziele van beraed word om uit het lichaem te scheiden, en haere werktuigen geen leven genoeg verleent, ’t is buiten twijffel, dat gy den naem van dolligheid te recht daer aen geeft. Wat zou het anders bedieden, als ’er in ’t gemeen gezegt word: Hy leid van hem zelven, en, komt weder tot u zelven, en, hy is weder tot hem zelven? Nu, hoe de liefde meer volmaektheit heeft, hoe de dolligheid grooter en geluksaliger is. Denkt nu eens by u zelven, hoedanig een leven dat ’er wezen zal by de Hemelburgeren, daer de Godvruchtige zielen met zulk eenen yver na haeken. De Geest namentlijk zal het lichaem verzwelgen, als zijnde de gene, die verwinner, en machtiger is. En dit zal hem noch eenigsins te lichter vallen, om dat hy al te voren in ’t leven het lichaem tot dusdanig een veranderinge gezuivert, en gedwee gemaekt heeft. Daer na zal de Geest wonderlijk verslonden worden van dien Oppersten Geest, als zijnde den genen, die in allen deele oneindig machtiger is; invoegen dat nu de geheele mensch buiten hem zelven, en nergens anders geluckig om wezen zal, dan om dat hy buiten hem zelven gestelt zijnde, iet onuitsprekelijks lijden zal van dat Opperste Goed, ’t welk alles tot hem zelven rukt. Hoewel nu deze geluksaligheid dan eerst tot haere volmaektheid komt, wanneer de zielen, hunne vorige lichaemen aengenomen hebbende, met de onsterffelijkheid zullen beschonken worden: niettemin, dewijl het leven der vroomen niet anders is, dan een [p. 151] overdenkinge, en als een schaduwe van dat toekomende leven, zoo gebeurt het, dat zy nu en dan ook eenigsins den smaek en de lucht van die vergeldinge deelachtig worden. En hoewel dit by die fonteine der eeuwige geluksaligheid niet anders dan een kleen onnoozel druppeltje gereekent mag worden, zoo gaet dit niettemin alle wellustigheden des lichaems te boven, al waer ’t ook, dat op malkander gestapelt wierden al de vermaekelijkheden der gansche wereld. Zoo weinig komen de lichaemelijke dingen by de geestelijke, en de zienlijke by d’onzienlijke dingen te passe. Dit namentlijk is het gene, dat by den Propheet belooft word: Noch ooge heeft het gezien, noch oore heeft het gehoort, noch het is oit in ’s menschen herte gekomen, het gene God bereid heeft den genen, die hem lief hebben. En dit is het deel van Maria, ’t welk, met de verwisselinge van dit leven in het toekomende, niet weggenomen, maer noch volmaekter word. De genen dan, die hier ’t gevoelen van hebben mogen, ’t welk weinig en gebeurt, die lijden iets, dat heel na d’uitsinnigheid zweemt; zy spreeken redenen, die niet te degen aen een hangen, ook niet gelijk andere menschen, maer slaen een geluid, dat niet te verstaen is; ook ziet men dat hun geheel wezen telkens verandert. Nu zijnze blymoedig, nu neerslachtig, nu schreien, nu lachen, nu verzuchten zy; in ’t kort, zy zijn waerachtelijk geheel buiten hun zelven. En alsze daer op weder tot hun zelven gekomen zijn, zoo zeggen zy niet te weten waerze geweest zijn, of het in den lichaeme was, of daer buiten, of zy waekende, of slaepende waren; wat zy gehoort, wat zy gezien, wat zy gezegt, wat zy gedaen hebben, dat heugt hun niet anders, dan of het hun in eenen nevel, of in den droom verschenen [p. 152] was; dit alleen weten zy datse noit geluckiger geweest zijn, dan terwijl dat die uitsinnigheid duurde. Zy beklaegen ’t derhalve, datse weder tot hun verstant zijn, en zouden geen ding liever begeeren, dan datse voor eeuwig met zulk een uitsinnigheid mochten bevangen zijn. En dit is anders niet, dan of zy pas een kleen druppeltje van die toekomende geluksaligheid proefden.     Maer ’t is nu al een poos geleden, dat ik my zelven vergeten hebbende, buiten ’t spoor liep. Mijn goede toehoorderen, indien u dunkt, dat ik wat te dertel in ’t spreken, en te snapachtig geweest ben, gy moet weten, dat gy de Zotheid, en eene vrouwe gehoort hebt. Evenwel moogt gy ondertusschen aen dit Spreekwoord wel denken, dat by de Grieken, in zwang ging:     Een Zot man spreekt somwijl ook wel een wijze reden. Ten ware gy mogelijk meende, dat dit het vrouvolk niet aen en ging. Ik zie dat gy vast wacht om het besluit van mijn reden te hooren, maer gy zijt verre verdoolt, indien gy meent dat ik eenige heugenis hebbe van alles wat ’er gezegt is; dewijl ik zoo veel hoys over den balk haelde. Men pleeg weleer zegge: Weg met den genen, die uit het gelag klapt. Maer ik zegge nu: Weg met den toehoorder, die goed van onthoud is. Vaert wel mijn vrienden, en vroome Gildebroeders, klapt in de handen, leeft vrolijk, en drinkt eens een glas op mijne welspreekentheid. UIT     Pag. 48. l. 12 voor dagen, l. dingen.        105. l. 29 voor titel, l. titel voeren. Tekstkritiek: p. 27 hunne er staat: huune p. 48 dingen er staat: dagen p. 60 onverzadelijken er staat: overzadelijken p. 78 vermaekelijkheden er staat: vermaekeljkheden p. 105 titel voeren er staat: titel p. 125 Monniken er staat: Moniken p. 133 gelijk er staat: geljjk Nederlandse vertalingen door Johan Geillyaert (1560), Jacob Westerbaen (1659), Frans van Hoogstraten (1676), Adriaen Stikke (1689), Cornelis vander Port (1706), J. van der Wijck, P.G. Witsen Geysbeek (1828), J.B. Kan (1912) Latijnse tekst, Leiden 1624 Naar de homepagina van de Heinsius-collectie Naar de homepagina van de Erasmus-collectie Erasmus in Basel Naar de voorkeurenpagina van de Opleiding Nederlands